Солтүстік Каспий жобасы Қазақстандағы теңіз мұнай-газ кен орындарын игеру бойынша алғашқы ірі жоба болып табылады. Ол бес кен орнынан тұрады: Қашаған, Қаламқас-теңіз, Қайраң, Ақтоты және Оңтүстік-батыс Қашаған.

Жобаны жүзеге асыруға байланысты қиындықтардың анағұрлым толығырақ сипаттамасы www.ncoc.kz веб-сайтында берілген. - a

Қашаған алып кен орны соңғы қырық жыл ішінде ашылған ең ірі мұнай кен орындарының бірі болып табылады; оның өндірілетін қорлары шамамен 9–13 миллиард баррель (1–2 миллиард тонна) мұнайды құрайды. Қашаған теңіз кен орнының коллекторы Атырау қаласынан 80 км қашықтықта, су астындағы 3–4 метр тереңдікте және теңіз түбінен 4 км-ден астам (4200 м) тереңдікте жатыр.

Қашаған кен орнында қазіргі уақытта өндіріліп жатқан флюид көмірсутегілер қоспасынан: метан, этан, көмірқышқыл газ және көмірсутегі сияқты жеңіл газ тәрізді компоненттерден және анағұрлым ауыр мұнай компоненттері- нен тұрады. Қашаған кен орнының коллекторы жоғары қысыммен (800 барға жуық) және күкіртсутегінің (H2S) жоғары концентрациясымен ерекшеленеді, яғни өндіріліп жатқан газ күкіртті газ болып табылады. Осы ерекшеліктің артықшылығы - осындай қысымдағы газды қойнауқатқа кері айдау іс жүзінде кен орнының мұнай бергіштігін арттыруға жол ашады. Сондықтан жеңіл газ тәрізді компоненттер теңіздегі D аралында анағұрлым ауыр мұнайдан бөлініп, кейіннен жоғары қысым ықпалында коллекторға, яғни өздері бұрын өндірілген қойнауқатқа кері айдалатын болады. Газдың қалған бөлігі «Болашақ» атты мұнай мен газды кешенді дайындау қондырғысына жіберіліп, онда күкіртті газ күкіртсутегіден тазартылады.

Дайындалған немесе «күкіртсіздендірілген» газ құрлық және теңіз нысандарында электр энергиясын өндіру үшін пайдаланылатын болады. Газдың бір бөлігі тауарлық газ ретінде сатуға жіберіледі. Бір жобада күрделі климаттық жағдайларда өндірістік қауіпсіздік, жобалау және логистика саласындағы қиындықтардың тоғысуы Қашаған кен орнын игеру жобасының І кезеңін қазіргі уақытта саламызда әлем бойынша жүзеге асырылып жатқан ең ірі және анағұрлым күрделі жобалардың бірі етті.

Солтүстік Каспий жобасының ауқымдылығы мен техникалық күрделілігін ескере отырып, оны кезең-кезеңмен жүзеге асыру шешілді. Қашаған кен орнын игеру жобасының І кезеңі шеңберіндегі коммерциялық өндіріс 2016 жылы басталды. І кезеңнің шығындары шамамен 55 млрд. АҚШ долларын құрады. Игерудің келешек кезеңдерін жоспарлау қазіргі кезде төменде сипатталғандай әр түрлі сатыларда.

2016 ж. қарашада «НКОК» компаниясы Қашаған кен орнында І кезең шеңберінде өнім өндіру көлемін келешекте арттыру жөніндегі бастапқы инженерлік -техникалық және жобалық жұмыстарды бастау үшін ҚР Үкіметінің мақұлдауын алды. 01 СО (01 сығымдау орталығы) жобасы теңіз кешенінде шикі газды сығымдау және кері айдау жөніндегі қосымша қуаттар есебінен өнім өндіру көлемін тәулігіне 80 мың баррельге арттыруды қамтамасыз етеді, бұл І кезеңде өнім өндіру көлемін тәулігіне 450 мың баррельге тең мақсаттық деңгейге арттыруға мүмкіндік беретін болады. Үкіметтің мақұлдауы «НКОК» компаниясына 2017 жылы бастапқы инженерлік-техникалық және жобалық жұмыстарды орындауға және алға қарай 2018 жылғы инженерлік-техникалық және жобалық жұмыстардың жоспарларын әзірлеуге мүмкіндік береді.

Сонымен бірге «НКОК» компаниясы өзінің Қаламқас-теңіз кен орнын және оған көршілес Хазар кен орнын оның операторы «КМОК» компаниясымен бірлесіп игеру мүмкіндігін зерделеуде. Осы екі кен орнының жалпы өндіруге болатын қорлары 67 миллион тонна мұнай мен 9 миллиард текше метр газды құрап отыр. Біз осы кен орындарын бірлесіп игеру арқасында шығындардың үнемделуі олардың оңтайлы болуын қамтамасыз етеді және Орта Каспийдегі басқа кен орындарын игеруге мүмкіндік береді деп үміттенеміз.

Басқа кен орындарын игеру әлі бағалану сатысында.

D аралынан «Болашақ» мұнай мен газды кешенді дайындау қондырғысына дейін диаметрі 28 дюйм және ұзындығы 95 км екі құбыр желісін ауыстыру жобасының жүзеге асырылуы 2015 ж. көктемде басталып, 2016 ж. тамызда кестеден оза отырып аяқталды.

2016 ж. 28 қыркүйекте «НКОК» компаниясы өндірістік нысандарды сынақтан өткізу және қосу-реттеу жұ- мыстарын жүргізу бағдарламасын қайта жандандыру шеңберінде А аралындағы алғашқы ұңғымаларды қайта ашты.

Қашаған кен орнынан өндірілген мұнайдың алғашқы партиясы 2016 ж. 14 қазанда экспортқа жөнелтілді.

І кезең шеңберіндегі барлық бұрғылау жұмыстары 2016 жылы аяқталды. Жалпы алғанда жоба басталғаннан бері 52 бұрғылау, бағалау және өнім өндіру ұңғымасы бұрғыланды.

Одан басқа D аралының қасындағы EPC-2 және EPC-4 аралдарында қазіргі уақытта үстіңгі құрылымдар салу жұмыстары жүріп жатыр. 17 желтоқсанда EPC-3 аралында қосу-реттеу жұмыстары мерзімінен бұрын аяқталды.

Жақын келешектегі перспективалар

2016 жылдың аяғында тәулігіне 160 000 баррель деңгейіндегі тұрақты жұмыс барысында өнім өндіру қарқынын тәулігіне 180 000 баррельге дейін арттыру жұмысы жүзеге асырылды. Ілеспе (күкіртті) газды кері айдау жөніндегі тиісті қуаттарды пайдалануға беріп, олардың жұмыстарын оңтайландырғаннан кейін Қашаған кен орнын игерудің І кезеңі шеңберінде өнім өндіру деңгейі 2017 жылдың аяғына қарай тәулігіне 370 000 баррель құрайды деп болжануда.

2.4 Экспорттау нұсқалары

Қолданыстағы мұнай экспортының әлеуетті бағыттары:

• батыс бағыт: Атырау — Новороссийск (Каспий құбыр консорциумының құбыр желілерімен);
• солтүстік бағыт: Атырау — Самара (ресейлік «Транснефть» компаниясының жүйесіне қосылу);
• шығыс бағыт: Атырау — Алашаңқай.

2016 жылы Солтүстік Каспий жобасының акционерлері қойнауқатқа кері айдалмайтын және нысандардың өз қажеттіліктері үшін пайдаланылмайтын газды өткізудің коммерциялық құрылымына қатысты келісімге келді. Тауарлық газ арнайы құбыр желісімен Мақатқа тасымалданып, содан кейін «ҚазТрансГаз» компаниясының инфрақұрылымдық нысандарына беріледі. Күкіртті жөнелту теміржол көлігімен жүзеге асырылады. Әрбір акционер өнімдегі өз үлесін тасы- малдау және өткізу үшін өзі жауапкершілік атқарады.

2.5 «НКОК» компаниясының басқару жүйелері

Солтүстік Каспий жобасы 1997 жылы Қазақстан Республикасы мен ірі мұнай-газ компанияларының халықаралық Консорциумы арасында жасалған Солтүстік Каспий бойынша Өнім бөлісу туралы келісім шеңберінде жүзеге асырылуда.

Қазіргі кезде консорциумның құрамына энергетикалық компаниялар қатарындағы ең ірі және анағұрлым тәжірибелі жеті компания кіреді. Олар: ҚМГ, «Эни», «ЭксонМобил», «Шелл», «Тоталь», ҚҰМК және «Инпекс» компаниялары. Акционерлердің әрқайсысы өнімдегі өзінің жеке үлесін тасымалдау мен өткізу үшін, есеп беру және сол өнімді СКӨБК-ге сай үкіметпен бөлісу үшін жеке-жеке жауапкершілік атқарады.

Жобаның басқарылуын акционерлер атынан әрекет ететін Оператор жүзеге асырады. 2015 жылға дейін Солтүстік Каспий жобасы шеңберінде Оператор кен орнын игеру мен өнім өндіру бойынша белгілі жұмыстарды төрт агент-компанияға жүктеген операциялық үлгі қолданылып келген болатын. 2014 жылдың аяғында акционер- лер бірыңғай Оператор — «Норт Каспиан Оперейтинг Компани Н. В.» («НКОК»)2 компаниясын тағайындау арқылы басқаруды одан әрі біріктіру және нығайту туралы келісімге келді . Осы жаңа үлгіге көшу тиімділікті арттырумен қоса Жоба бойынша активтердің табысталуын және СКӨБК алаңындағы игерудің кейінгі кезеңдерінің жүзеге асырылуын жеңілдетуге мүмкіндік беруде. «НКОК» компаниясының жоғарғы басшысы - Басқарушы директор.

Компанияның жүйелері мен процестерінің анағұрлым қатаң халықаралық стандарттарға сәйкес болуын қамтамасыз ету үшін «НКОК» компаниясы келесі стандарттар бойынша сертификаттаудан өтті:

• OHSAS 18001 «Кәсіптік қауіпсіздік және денсаулық менеджменті жүйелері»;
• ISO 14001 «Экологиялық менеджмент жүйелері»;
• ISO 9001 «Сапаны басқару жүйелері».

Осы сертификаттарға сәйкестікті бағалайтын тәуелсіз сараптама «НКОК» компаниясынан стандарттарға сәйкестікті тұрақты түрде растауды ғана емес, сонымен қатар басқару жүйелерін үнемі жақсартып отыруды талап етеді. Сертификаттардың қолданылу мерзімі 2016 жылғы 11 қаңтардан бастап ұзартылды.

«НКОК» компаниясы қызметі туралы есептің сипаттау бөлігі төмендегі суретте көрсетілгендей тұрақты дамудың алты түрлі аспектісін қамтиды. Осылайша тарауларға бөлу біздің түсінігіміз бойынша тұрақты даму тұжырымдамасының экономикалық, әлеуметтік және экологиялық мәселелерді біріктіретінін ай- ғақтайды. Әрбір аспект бойынша сипаттама беріліп, оларда мақсаттарға жету барысының көрнекі бей- неленуі ретінде нақты жағдайлардың түсіндірмелері мен мезгіл-мезгіл жүргізілген талдау нәтижелері

көрсетілген. Қарастырылатын мәселелердің құрамы Мұнай өнеркәсібі өкілдерінің қоршаған ортаны қорғау жөніндегі халықаралық қауымдастығының басшылыққа алынатын нұсқауларында (2015 ж. 3-басылым) берілген есептілікке қатысты «жалпы» талаптар негізінде және өзіміз орындаған мәселе- лердің маңыздылығын талдау нәтижелері негізінде анықталады. Анағұрлым толығырақ мәліметтерді 50 «Есептер әзірлеу процесі» бетінен қараңыз.

Денсаулық пен еңбек қорғау «НКОК» компаниясы үшін негізгі құндылық болып табылады.

Біз келесі қағидаттарды басшылыққа аламыз: әрбір қызметкер үйіне, отбасына және достарына ешбір жарақатсыз және жақсы күйде оралуы тиіс. Осы мақсатта «НКОК» компаниясы бірқатар саясаттарды, жоспарларды және бағдарламаларды қолданады (олар 2015 жылғы Тұрақты даму туралы есепте анағұрлым толығырақ сипатталған):

«НКОК» компаниясының Денсаулық, еңбек және қоршаған ортаны қорғау мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы жалпы саясатын қараңыз - d

• “Қауіпсіздік мәдениетін арттыру бағдарламасы”. Бұл бағдарлама «НКОК» компаниясында және мердігерлерімізде денсаулық пен еңбек қорғау мәдениетін және қауіпсіз іс-қимыл стандарттарын қолдау және жақсарту жөніндегі қызметіміздің негізі болып табылады.

• Алтын ережелер. Денсаулық пен еңбек қорғау жөніндегі он екі алтын ереже «НКОК» компаниясында еңбек ететін барлық адамдарға, атап айтқанда оның қызметкерлеріне де, мердігерлерінің персоналына да қолданылады. Қызметкерлердің әрқайсысының Алтын ережелерді сақтау жөніндегі міндеттемемен қатар өзі қауіпсіз емес деп есептейтін кез келген жұмысты тоқтатуға құқығы бар. Бұл құқық міндеттердің ешқайсысы да оны қауіпсіз болмайтын түрде орындайтындай аса маңызды немесе шұғыл болып табылмайды деген түсінікке негізделген. Осы қағидатты ұстану үшін

Алтын ережелердің көрнекі қолданылуын бақылау жүйесі (GRuVIS) қолданылуда, оның аясында тексерулер арқылы Алтын ережелердің сақталуын бақылау қарастырылған.

• Алынған сабақтар — алғышарттарды талдау. Жұмыс орнындағы барлық оқиғалар мұқият тергеліп, алғышарттар анықталады және кейін осындай оқиғалардың қайталануына жол бермеу үшін олар туралы жобаның барлық қатысушыларына және НКОК акционерлеріне хабарланады. Алынған сабақтар бойынша ақпарат алмасу түрлі алаңдарда қауіпсіздік деңгейін көтеру шараларының маңызды элементі болып табылады.

• Қауіпсіз жұмыс жағдайын қалыптастыру - хабарлау (SAFE-R жүйесі). Кез келген қызметкер карталар пайдаланылатын есеп беру жүйесін қолдана отырып, араласу, яғни қауіпсіздік тұрғысынан алғанда орынды немесе орынсыз әрекеттерді қадағалау қорытындылары бойынша қабылданған шаралар туралы хабарлауға құқылы.

• Сертификаттау және тексерулер. «НКОК» компаниясы OHSAS 18001 «Кәсіптік қауіпсіздік және денсаулық менеджменті жүйелері» стандарты бойынша сертификатталған. Тәуелсіз сараптама «НКОК» компаниясынан стандарттарға сәйкестікті тұрақты түрде растауды ғана емес, сонымен қатар басқару жүйелерін үнемі жақсартып отыруды талап етеді. Сертификаттардың қолданылу мерзімі 2016 жылғы 11 қаңтардан бастап ұзартылды.

Денсаулыққа төнетін қауіп-қатерді бағалау (ДҚБ) өндірістік гигиена жөніндегі мамандармен жұмыс орындарында ауыр, денсаулыққа қауіпті (физикалық, химиялық, психологиялық және т.б.) факторларды анықтау үшін және сол қауіпті факторларды бақылау және жеке сақтандыру құралдарын (маскалар, қолғаптар және т.б.) беру сияқты олардың әсерін азайту шараларын әзірлеу үшін орындалады. 2016 жылы НКОК персоналы мен мердігерлері ішінен өндірістік нысандардағы жұмыстарға тікелей тар- тылған 14 000-нан астам қызметкер күкіртті газ бар ортада жүргізілетін жұмысқа байланысты қауіпті өн- дірістік факторлар мен қауіпсіздік техникасы жөнін- дегі шаралар туралы негізгі білім алу үшін күкіртті көмірсутегілер жағдайында жұмыс істеу бойынша оқудан өтті. «НКОК» компаниясында тек қана өн- дірістік алаңдарда ғана емес, сондай-ақ жергілікті облыстық ауруханамен бірлесе отырып, жедел ме- дициналық көмекті ұйымдастыруды көздейтін және бүкіл тұрғындар үшін медициналық қызмет көрсету стандарттарын тұрақты түрде арттыруға бағытталған шұғыл медициналық көмек көрсету стратегиясы енгізілген. «НКОК» компаниясы өз персоналы үшін жұмысқа жарамдылық / медициналық бақылау, соның ішінде кәсіби аурулар туралы есептілік мәселелерін басқарудың сенімді жүйелерін қамтамасыз ету үшін медициналық сақтандырушылармен жұмыс істейді. Жұмыс орнында шылым шегуге, алкоголь ішімдіктерін ішуге және есірткі заттарын қолдануға тыйым салынған. Біз қызметкерлеріміздің спортпен шұғылдануын құптаймыз.

Еңбекке уақытша қабілетсіздік оқиғалары (ЕУҚO) бойынша көрсеткіштердің 2015 жылмен салыстырғанда аздап жақсарғанына қарамастан,

Тіркелетін жарақаттардың жалпы деңгейі (ТЖЖД) негізінен төртінші тоқсанда алаңдардағы көктайғаққа байланысты оқиғалар салдарынан көтерілді. Таю, жығылу және құлау жағдайларын азайту үшін бірқатар шаралар қабылданды, соның ішінде қауіпті факторларға ерекше назар аударылып, персоналдың хабардарлығын арттыру жұмыстары жүргізілді және нысандарда өзгерістер енгізілді.

2016 жылы болған екі «апаталды» жағдай персоналдың жарақаттануына соқтырған жоқ, дей тұрғанмен компанияның белгіленген процедураларына сай мұқият зерделенді. Оқиғалардың қайталануына жол бермеу үшін олардың алғышарттары анықталды, түзету іс-шаралары әзірленді және компания персоналына алынған сабақтар туралы ақпарат берілді.

Бірінші апаталды жағдай құбырларды алмастыру барысында бүйірлік жүк көтеру сидағының діңгегі әуе электр желісіне тиген кезде орын алды. Алынған тәжірибе өндірістік алаңда қатерлерді бағалауды жақсарту мен тиісті хабарландыруды қамтамасыз ету, соның ішінде электр желісі айналасында ескерту белгілерін орнату қажеттілігі туралы айғақтайды. Екінші жағдай мердігердің вакуумдық автоцистернасының аударылуымен байланысты болды. Алғышарттарды талдау барысында осы оқиғаға себеп болған бірнеше фактор анықталды, ал алынған сабақ шаршауды бақылау, жүргізушілердің біліктілігі және қосалқы мердігерлердің жұмыс мәселелеріне назар аудару қажеттілігін көрсетіп отыр. Нәтижесінде бүкіл компания ауқымында ондай оқиғалардың қайталануына жол бермеу мақсатындағы жетілдіру шаралары қабылданды.

5.2 Технологиялық процестің қауіпсіздігі және активтердің тұтастығы

Технологиялық процестердің қауіпсіздігіне байланысты шаралар API RP 754. салалық стандартында анықталған. Оларға егер оқиға қауіпсіздікке белгілі бір зардап келтірсе немесе қызметкерлерге, мердігерлерге немесе тұрғындарға әсер етсе, кез келген материалдың, соның ішінде уытты емес және жанғыш емес материалдардың (мысалы, будың, сығымдалған ауаның) бастапқы герметикалылығынан айрылуы кіреді. 1-деңгей анағұрлым ауыр зардаптарды қарастырады, ал 2-деңгейлі оқиғалар ауырлығы төмен зардаптармен байланысты.

2016 жылы «НКОК» компаниясында 1-деңгейлі 0 оқиға мен технологиялық процестің қауіпсіздігіне байланысты 2-деңгейлі 1 оқиға тіркелді. Бұл «НКОК» компаниясы 2016 жылы Қашаған кен орнында өнім өндіру жұмысын қауіпсіз қайта бастау мақсатында өндірістік қатерлерді басқару және өндіріс тиімділігін қамтамасыз ету бойынша белсенді түрде қабылдаған шаралардың өте жоғары тиімділігін айғақтайды (қосымша жалғанған құжатты қараңыз). 2-деңгейлі жалғыз оқиға жабдықтың істен шығуына емес, адами факторға/процедурадағы қателікке (клапанның жабылуы) байланысты болды. Бұл оқиға нысанда материалдың төгілуіне соқтырып, оның зардабы шамалы болды, нәтижесінде орындалатын тапсырмаларға қатысты құжаттама түзетілді, ауысым тапсыру және ондай оқиғалардың қайталануына жол бермеу үшін кезеңдік тексерулер жүргізу процесі жақсарды.

5.3 Тұщы су

«НКОК» компаниясы тұщы су қорын барынша сақтауға тырысады.

«НКОК» компаниясының құрлықтағы жұмыстары Су ресурстары институтының «Aqueduct» атты су қатерлері атласында (2014 ж.) мұнай операцияларын жүргізу кезіндегі орташа деңгейден жоғары деңгейге дейінгі алаң деп белгіленген алаңда жүргізілуде.

«НКОК» компаниясының өндірістік операциялары барысында 2016 жылы тұтынылған тұщы судың жалпы көлемі 1126 мың текше метр құрады. Тұщы судың 2016 жылы алынған жалпы көлемі 1014 мың текше метр құрады. Бұл 2016 жылдың төртінші тоқсанында өнім өндірудің қайта басталуына байланысты соңғы жыл ішінде су көлемінің елеулі түрде артқанын айғақтайды. НКОК нысандарына судың ең көп көлемі келісімшарт шеңберінде «Астрахань - Маңғыстау» құбыр желісінен беріледі, оның көзі Еділ өзенінің бассейні болып табылады; сондай-ақ су қалалық су құбыры желісінен алынады және жабдықтаушылар шөлмекке құйылған сумен жабдықтайды. Су «Болашақ» мұнай мен газды кешенді дайындау қондырғысында технологиялық процестерде қолданылатын бу өндіру үшін және вахталық кенттердегі тұрмыстық қажеттіліктер үшін пайдаланылады. Теңіз нысандарында да тұщы су қажет: теңіз кешенінің тұшыту

қондырғыларында 112 мың текше метр су өндірілді. Бұл көлем құрлық кешенінен берілетін тұщы судың орнына пайдаланылды.

Пайдаланылып болған су шегенделген булану тоғандарына төгіледі (22-бетті қараңыз) және ыза суға немесе топыраққа енбейді. Ол буланып, жергілікті сужинағыш бассейнге қайтпайды. Осылайша, су көлемдерін бірнеше рет қайта пайдалану өндірістік операцияларымыздың тұрақтылығын қамтамасыз ететін маңызды фактор болып табылады. 2016 жылы «НКОК» компаниясы құрлық кешеніндегі тұрмыстық қажеттіліктер үшін пайдаланылған 80 мың текше метрден астам суды тазартты және өңдеді, кейін оны жасыл желектерді суаруға және шаң басу жұмыстарында пайдаланды. Біз теңіз кешенінде де тұрмыстық қажеттіліктер үшін суды қайта пайдаланамыз. Құрлық кешенінде технологиялық процесте қолданылатын су көлемінің 17%-ына дейінгі бөлігін қайта пайдалануға болады. 2016 жылы біз техникалық судың түрлі ағындарын бөлудің тиімділігін арттыру мақсатында қондырғыға бірқатар жаңартулар енгіздік, бұл келешекте қайта пайдалануға болатын техникалық судың көлемін арттыруға мүмкіндік береді.

2017 жылы «НКОК» компаниясы тұщы су қорларын сақтау жөніндегі өзінің нұсқауы ретінде су тұтыну қарқындылығы (өндірілетін өнім бірлігіне шаққандағы тұщы су тұтыну көрсеткіші) туралы ақпарат ұсынуды жоспарлап отыр.

«НКОК» компаниясының өндірістік операциялары нәтижесіндегі парник газдардың тікелей шығарындыларының жалпы көлемі 2016 жылы CO2 эквивалентіндегі 1395 мың тоннасын, соның ішінде көмірқышқыл газдың (CO2) 1384 мың тоннасын, метанның (CH4) CO2 эквивалентіндегі 6,2 мың тоннасын және азот шала тотығының (N2O) CO2 эквивалентіндегі 4,7 мың тоннасын құрады. Осы жалпы көлемге жылжымалы және тұрақты көздердің шығарындылары кіреді.

Бұл 2016 жылдың төртінші тоқсанында өнім өндіруді қайта бастауға байланысты шығарындылар көлемінің 2015 жылғымен салыстырғанда біршама ұлғайғаны болып табылады.

«НКОК» компаниясының өндірістік нысандары электр энергиясымен, жылумен және бумен жабдықтауға қатысты автономды жұмыс істейді. Жанама шығарындылар Баутин базасы және Атырау оқу орталығы сияқты қосалқы нысандар үшін электр энергиясын сатып алу салдарынан болады.

«НКОК» компаниясының өндірістік операциялары салдарынан парник газдардың жанама шығарындыларының жалпы көлемі 2016 жылы CO2-эквивалентіндегі 10,3 мың тоннаны құрады. Бұл шығарындылар тек көмірқышқыл газдан ғана тұрады.

2017 жылы «НКОК» компаниясы парник газдардың шығарындыларын азайту жөніндегі тиімді қызметтің растамасы ретінде парник газдардың шығарындыларының қарқындылығы (өндірілетін өнім бірлігіне шаққандағы парник газдардың шығарындылары) туралы ақпарат ұсынуды жоспарлап отыр.

Басқа жанама шығарындыларды бағалауға қатысты бірқатар түрлі тәсілдемелер бар (3-көлем). «НКОК» компаниясы мүдделі тараптарға осы «НКОК» компаниясының өндірістік-технологиялық байланыстарынан болатын шығарындыларды оларға қолайлы әдісті қолдана отырып бағалауға мүмкіндік беру үшін мұнай мен газ өндіру көлемдері бойынша ақпарат ұсынатын болады.

«НКОК» компаниясы Солтүстік Каспийдің теңдессіз және сезімтал қоршаған ортасының қорғалуын қамтамасыз ете отырып, әлемдік деңгейдегі жобаны инженерлік-техникалық және өндірістік шешімдерге сәйкес жүзеге асыруға ұмтылуда. Біз өндірістік операцияларды жауапкершілікпен, Қазақстан Республикасының заңнамасын және халықаралық ережелердің, стандарттардың және озық тәжірибелердің талаптарын бұлжытпай сақтай отырып жүргізудеміз.

Біз қатерлерді басқаруды көздейтін тәсілдеме қолданамыз. Тұжырымдамалық деңгейде бұл тәсілдемеге кез келген қызметке байланысты қатерлер мен болуы ықтимал зардаптарды анықтау және зерделеу; сол қатерді барынша азайту немесе оның әсерін қолайлы деңгейге дейін төмендету шараларын қолдану; және үнемі қатерлерді қайта тексеру және оларды бақылау шараларын жақсарту кіреді.

«НКОК» компаниясының денсаулық, еңбек және қоршаған ортаны қорғау мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы жалпы саясатын қараңыз - d

2016 жылы «НКОК» компаниясы ресми талаптарды ескере отырып, І кезең бойынша Қоршаған ортаға әсерді бағалау (ҚОӘБ) нәтижелерін нақтылап, мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысын алды. Солтүстік Каспий жобасы шеңберінде жүргізілген зерттеулер қазақстандық қоршаған ортаны қорғау жөніндегі сарапшы-кеңесшілердің қатысуымен орындалды және сол зерттеу нәтижелері жергілікті халықтың назарына олардың ұсыныс-пікірлерін білу үшін ұсынылды.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы маңызды әдіс - жоба бойынша жұмыстар басталғанға дейін болған бастапқы жағдайларды (аялық жағдайларды) зерделеп, кейін сол жағдайларға жоба аяқталғанға дейін тұрақты мониторинг жүргізу. «НКОК» компаниясы өз қызметінің барлық салаларында сыртқы сарапшылар мен ұйымдардың қатысуымен осындай зерттеулердің жүздегенін өткізді. Нақты зерттеулер төмендегі тиісті тарауларда ескерілген.

«НКОК» компаниясы экологиялық мониторинг бойынша қорытындылар туралы мәліметтерді түрлі нысанда береді: Бастапқы тәуелсіз техникалық сараптамасы бар ғылыми жарияланымдар, есептер, қоғамдық тыңдау, ҚОӘБ, қоғамдық және салалық форумдардағы презентациялар, «НКОК» компаниясының веб-сайты және БАҚ-та жарияланатын мақалалар.

«НКОК» компаниясы Солтүстік Каспий бойынша Өнім бөлісу туралы келісім талаптарына сай экологиялық мониторингінің жинақталған деректерін қоршаған ортаны қорғау үшін жауапты мемлекеттік органдарға тікелей ұсынады. Ол органдар халықты тиісті түрде ақпараттандыруды қамтамасыз етеді. Мысалы, «Қазгидромет» РМК (ҚР Энергетика министрлігі) экологиялық мониторинг департаменті қоршаған ортаның күйі туралы ай сайынғы, тоқсан сайынғы және жыл сайынғы есептерді жариялайды, олар қосымшалар түрінде «НКОК» компаниясының «Болашақ» МГКДҚ және шектес аумақта орналасқан ауа сапасын бақылайтын өндірістік стансаларынан алынып, талданған деректерді қамтиды.

«Қазгидрометтің» 2016 жыл бойынша есебіне сілтеме. - f

Осы географиялық ақпарат жүйесі (ГАЖ) негізіндегі жергілікті жердің бедері, экожүйелер, қорғалатын аймақтар және мекендеу орталары көрсетілген интерактивті карталар көп жылдар бойы тұрақты түрде жүргізілген экологиялық мониторингінің деректері негізінде әзірленген және мұнай төгілімдеріне ден қою, биоәртүрлілікті сақтау, болашақ игеру жұмыстары және т.б. жөніндегі іс-шараларды жоспарлауымыз үшін операцияларымыз жүргізілетін өңірдегі экологиялық тұрғыдан алғанда анағұрлым осал алаңдарды анықтауға мүмкіндік береді. Бұл карталар тұрақты түрде жаңартылып тұрады.

«НКОК» компаниясы қоршаған ортаны қорғау мақсатында қабылдап жатқан шаралар жыл сайын қоршаған ортаны қорғау саласындағы бақылаушы органдармен бекітілетін Табиғат қорғау іс-шараларының жоспарында реттеледі. Жыл сайынғы Табиғат қорғау іс-шараларының жоспарында жобалардың келесі түрлері қарастырылған: экологиялық зерттеулер және атмосфераның, судың, топырақтың және биоәртүрліліктің мониторингісі; қатты және сұйық қалдықтармен жұмыс істеу; мұнай төгілімдеріне ден қою; көгалдандыру; қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша ағарту қызметі. Табиғат қорғау іс-шаралары жоспарының орындалуы туралы есептер тоқсан сайын мемлекеттік органдарға беріледі.

6.2 Каспий өңіріндегі экожүйенің биоәртүрлілігі

Каспий теңізі - сирек кездесетін, осы су қоймасында ғана мекендейтін және эндемик түрлердің пайыздық үлесі жоғары экологиялық жүйе. Осы өңірдегі бірегей биоәртүрлілікті қорғау және сақтау тұрақты даму шеңберіндегі ең басты мақсат болып табылады.

2016 жылы төрт теңіз экологиялық зерттеу (жылдың әр мезгілінде біреуден) және екі жерүсті зерттеу жұмысы барысында елеулі деректер көлемі жиналды. Каспий өңірінің флорасы мен фаунасы түрлерінің таралуы және популяцияларының динамикасы туралы анағұрлым анық мағлұмат алу мақсатында осы зерттеулердің көлеміне флора мен фаунаны, су түбіндегі организмдерді, топырақ пен атмосфералық ауа сапасын зерттеу жұмыстары кірді. Жоба жүзеге асырыла бастағаннан бері 100-ден астам экологиялық зерттеулер және флора мен фаунаға қатысты зерттеулер жүргізілді

«НКОК» компаниясы құрлық кешеніндегі, сондай-ақ теңіз кешеніндегі инженерлік-техникалық және құрылыс жұмыстарының барлық кезеңдерінде биоәртүрлілікті сақтау жөніндегі іс-шаралардың арнайы жоспарларын әзірледі. Негізгі түрлерге арналған кейбір бағдарламалар төменде анағұрлым толығырақ сипатталған.

Каспий итбалығының саны өткен ғасыр бойына бірқатар табиғи және антропогендік/техногендік (яғни адам қызметіне байланысты) себептердің салдарынан азайып келді. Бұл себептерге аурулар, итбалықтардың күшіктеуіне байланысты қиындықтар, қоректену тізбегінің өзгеруі, мұз қату процесінің өзгеруі, сондай-ақ аңшылық, итбалықтардың құрылған ауларға түсіп өлуі және кемелермен соқтығысу жатады. 2008 жылы Табиғат пен табиғи ресурстарды қорғау жөніндегі халықаралық одақ каспий итбалығын «әлсіз түр» санатынан «жойылу қаупі төнген түр» санатына ауыстырды және жойылып кету қаупі төнген жануарлар түрлерінің Қызыл кітабына енгізді.

Солтүстік Каспий жобасының қатысушылары каспий итбалығы туралы білімімізді тереңдетуге және оны қорғауға арналған стратегияны әзірлеуге мүмкіндік берген бастапқы зерттеулерді жүргізу мен қаржыландырудың бастамашысы болды..

2016 жылға жоспарланған итбалықтарды зерттеу жұмыстары 23 қаңтарда Баутин базасында кемелердің капитандары мен экипаждарына теңіз сүтқоректілерін қорғау саласындағы ғылыми ұсынымдар мен халықаралық озық тәжірибелерді ескере отырып әзірленген әсерлерді азайту шаралары жөніндегі екі күндік нұсқау беруден басталды. Келесі бес-алты апта ішінде итбалықтарды қадағалаушылар Баутин базасы мен Қашаған кен орны арасында жүрген бес мұзжарғыш кемеде кемелер навигациясының бойындағы итбалықтар жатақтарының карталарын әзірледі, итбалықтарды санау және жіктеу жұмыстарын жүргізді және күшіктеу кезеңінде оларға бақылау жүргізді. Итбалықтарды қадағалаушылар топтары Атырау облысы бойынша экология департаментінің және Облыстық аумақтық жануарлар әлемін қорғау және аңшылық инспекциясының инспекторларымен бірге тікұшақпен мұзжарғыштардың жолдарына жақын алаңдардың үстімен ұшып, итбалықтар шоғырланған орындарды зерделеді.

«НКОК» компаниясы 2005 жылдан бері жыл сайын итбалықтарды бақылау және зерделеу үшін тәуелсіз халықаралық және жергілікті сарапшылардан тұратын далалық топтарды құрады, олар мұзжарғыштар үшін қауіпсіз жолдарды анықтайды, Солтүстік Каспийдегі итбалықтардың популяциясын сақтауға ықпал етеді және оларды түр ретінде зерделейді. Қазіргі уақытта ондай топ негізінен қазақстандық тәжірибелі мамандардан құрылады, олар Қазақстан мен Ресейдің ғылыми институттарының бақылауында жұмыс істейді.

Қазақстандық экологтар және НКОК қызметкерлерінен тұратын флора мен фауна жөніндегі мамандар 2016 жылы қарашада Ресейдің Астрахань қаласында өткен каспий итбалығын зерделеу және популяциясын сақтау жөніндегі конференцияға, сонымен қатар маусым айында Ресейдің Краснодар қаласында өткен бекіре тұқымдас балықтарды сақтау жөніндегі конференцияға қатысты.

Қазіргі уақытта Каспий теңізін мекендейтін бекіре тұқымдас балық түрлерінің барлығын Табиғат пен табиғи ресурстарды қорғау жөніндегі халықаралық одақ «жойылу қаупі төнген түр» санатына жатқы- зды. Жергілікті популяцияның ауқымына шамадан тыс және заңсыз аулау, сонымен қатар өзендерде дамбалар салу, ауылшаруашылығы алқаптарынан аққан төгінділер және өндірістік қызмет әсер етті.

Зерттеу жұмыстарына және алдыңғы жылдары бірқатар жетілдіру жобалары үшін орындалған бағдарламаларды ерікті түрде қаржыландыруға қосымша «НКОК» компаниясы өтемақы төлеу жөніндегі міндеттемелері шеңберінде Жайық өзеніндегі балық өсіру зауыттарына елеулі қаражат бөлуде, осының арқасында кейінгі жылдарда бекіре тұқымдас балықтардың популяциясы 700 мыңнан астам шабақпен толығатын болады. 20 шілдеде «Жайық-Атырау бекіре балық өсіру зауыты» мемлекеттік кәсіпорны» Курилкин елді мекенінде бекіре тұқымдас балықтардың 235 мыңға жуық шабағын Жайық өзеніне жіберді, бұл НКОК міндеттемесі шеңберіндегі алғашқы жылдық үлесті құрайды.

«НКОК» компаниясы Қазақстанның биоәртүрлілікті сақтау қауымдастығымен (ҚБСҚ) бірлесе отырып, киіктің (saiga tatarica) шағын популяциясына ен салу және мониторинг жүргізу жөніндегі 2014 жылы басталған бағдарламаның жүзеге асырылуын жалғастыруда. Биыл Атырау және Маңғыстау облыстарындағы экспедиция шеңберінде қазан айының 2-сі мен 13-і аралығында үш киік ұсталып, оларға телеметриялық қарғыбаулар тағылды. Бұндай қарғыбаулар мамандарға орналасқан орынды анықтайтын ғаламдық жүйе (GPS) қабылдауышының көмегімен жануарлардың күнделікті тірлігін нақты уақыт режимінде қадағалауға мүмкіндік береді. 1996 жылы киік Табиғат пен табиғи ресурстарды қорғау жөніндегі халықаралық одақтың жойылып кету қаупі төнген жануарлар түрлерінің Қызыл кітабына енгізілді, ал 2002 жылы жойылуға шақ қалған түр деп жарияланды. Соңғы жылдары осы түрге көмек көрсететін Қазақстанның биоәртүрлілікті сақтау қауымдастығы (ҚБСҚ) сияқты ынтагерлер топтары құрылды, олар шамамен 100 бастан тұратын киік үйірі мекендейтін Исатай ауданында ауданы 2000 га қорғау аймағын орнату сияқты бастамаларды ілгерілетуде.

12 қыркүйекте «НКОК» компаниясы құстарды күзгі миграция кезінде есептеу жөніндегі жыл сайынғы бағдарламаны EPC 2 және EPC 4 жасанды аралдарындағы екікүндік мониторингіден бастады, содан кейін қазанның 15-і мен 24-і аралығындағы кезеңде төрт күн бойы Каспийдің жағалау аумағы тікұшақпен ұшып зерделенді. Зерттеушілер тобының құрамына «НКОК» компаниясының және мердігерлердің экологтары мен орнитологтары, сонымен қатар Атырау облысы бойынша экология департаментінің және Облыстық аумақтық жануарлар әлемін қорғау және аңшылық инспекциясының инспекторлары кірді.

Топтың санағы бойынша құстар саны миллионнан асты — бұл соңғы он жыл бойы жүргізілген қадағалау жұмысындағы ең жоғары көрсеткіш — олардың ішінде құстардың анағұрлым әдемі түрлері, атап айтқанда қоқиқаздар (55 000 ), сыбырлауық аққу (133 000), қызғылт және бұйра бірқазан (6 000) және қызылтұмсық сүңгуір (150 000) байқалды.

Солтүстік Каспий жобасы арқылы шығыс жарты шардағы негізгі құс жолдарының бірі өтеді. Жайық өзені атырабының жағалаудағы суы тайыз мекендеу орталары мен батпақты алаңдары жыл құстарының көбею, түлеу және ұзақ уақыт тұрақтау орны ретінде қызмет атқарады. Осы өңірде орналасқан «Ақжайық» мемлекеттік табиғи резерваты 2009 жылдың сәуір айында БҰҰ Рамсар конвенциясы бойынша сулы-батпақты алқаптар қатарына жатқызылып, 2012 жылы НКОК акционерлерінің бірі «Эни» компаниясының қоғамдық-жеке меншік бастамасы бойынша ЮНЕСКО биосфералық қорығы деп жарияланды.

Құстардың күзгі миграциясын зерделеу «НКОК» компаниясының су мен су маңы құстарына маусымдық мониторинг жүргізу жөніндегі жыл сайынғы зерттеу бағдарламасының қыстау, жазда ұя салу және күзгі-көктемгі қоныс аудару сияқты төрт бөлігінің бірі болып табылады.

«НКОК» компаниясы өндірістік процестер барысында түзілген бүкіл тазартылған сарқынды суды, сонымен қатар шаруашылық-тұрмыстық сарқынды суды торлы сүзгілерден өткізіп, шегенделген булану тоғандарына төгеді, беткі су қоймаларына, соның ішінде Каспий теңізіне сарқынды су төкпейді.

Тазартылған кәріздік сарқынды сумен және техникалық сумен бірге булану тоғандарына төгілетін көмірсутегі шикізатының жалпы көлемі 2016 жылы 0,23 тонна құрады

«НКОК» компаниясы шегенделген булану тоғандарын су айдауға қолайлы геологиялық қабаттар жоқ жағдайда тазартылған техникалық сумен жұмыс істеудің қолданыстағы анағұрлым қауіпсіз әдісі ретінде пайдаланады және қолайлы геологиялық қойнауқаттар табылған жағдайда сол қаттарға айдау мүмкіндіктерін бағалайды. Сарқынды су негізінен «Болашақ» мұнай мен газды кешенді дайындау қондырғысында төменде көрсетілген өндірістік процестер барысында түзіледі.

• Күкіртсутегіні қарапайым күкірт түрінде өңдеу. Бұл судың құрамында күкірт және басқа да заттардың қалдықтары болуы мүмкін. Суды тазарту ұшпа компоненттердің (мысалы, күкіртсутегі, меркаптандар) басым бөлігін жою (мөлшерін 400 есе азайту) үшін күкіртті газды булау бағанасында жүргізіледі.

• Қойнауқаттық су, яғни өндірілген мұнайдан бөлінген су. Бұл судың құрамында көмірсутегі шикізатының қалдықтары болуы мүмкін. Оны тазарту деэмульгаторлар, гироциклонда сепарациялау, флотация және мұнай жинау құрылғылары көмегімен орындалады, бұл су құрамындағы мұнай мөлшерін шамамен 40 есе азайтуға мүмкіндік береді.

2016 жылы «НКОК» компаниясы ҚР табиғат қорғау саласындағы талаптарына сай булану тоғандарына тазартылған техникалық су төгуге қажетті барлық рұқсаттарды алды.

Атырау облысында ауа сапасына бақылау жүргізетін жиырма станса атмосфералық ауа құрамындағы түрлі қосылыстардың мөлшерін тәулік бойы өлшеп, метеорологиялық деректер жинау жұмыстарын жүргізуде.

Төрт станса «Болашақ» МГКДҚ санитарлық қорғау аймағының периметрі бойынша орналасқан; оларға қосымша жақын маңдағы аудандарда, соның ішінде Доссор мен Мақатта 7 станса бар; тоғыз станса Атырау қаласының өзінде орналасқан.

Мемлекеттік метеорологиялық агенттік («Қазгидромет») атмосфералық ауа сапасына мониторинг жүргізеді және өзінің веб-сайтында ай сайынғы және жыл сайынғы жиынтық деректерді (соның ішінде «НКОК» компаниясы CO, SO2, H2S, NO және NO2 құрамына жүргізетін бақылау жұмысының деректерін) жариялайды. 2016 ж. жиынтық есеппен сілтеме бойынша танысуға болады.

2016 ж. жиынтық есеппен сілтеме1 бойынша танысуға болады. - f

Нақты мәселені талдау — «Болашақ» МГКДҚ шығарындыларының қауіпсіздігі

2016 жылдың төртінші тоқсанында өнім өндіру қайта басталған кезде жергілікті халық пен БАҚ атмосфералық ауа сапасы мен «Болашақ» МГКДҚ-дан шығатын шығарындылардың, атап айтқанда газды алауда жағудың қауіпсіздігі туралы сауалдар қойған.

«НКОК» компаниясы зауыттың тұрғындар үшін қауіпті емес деп сенімді түрде мәлімдей алады. Қауіпсіздіктің негізгі кепілі «Болашақ» МГКДҚ айналасындағы 7-километрлік буферлік аймақ (санитарлық қорғау аймағы немесе СҚА); СҚА-ның осындай аумағы жақын маңдағы елді мекендерде тұратын адамдарды атмосфералық шығарындылардың халықтың денсаулығына ұзақ мерзім әсер етуінен қорғауға және тіпті штаттан тыс оқиғалар орын алған жағдайда жоғары деңгейлі сенімділік қорын құруға жеткілікті құрал болып табылады. Осындай сенімділік ыждағатты жобалауға, зерттеу және компьютерлік үлгілеу нәтижелеріне, мемлекеттік сараптаманың жүргізілуіне және мемлекеттік органдардың рұқсаттарын алуға, сонымен қатар үлгілердің дұрыстығын растаған алдыңғы пайдалану тәжірибесіне негізделген.

Жоба бойынша қоршаған ортаға әсерді бағалау нәтижелері 2016 жылы нақтыланды. Осы бағалау Мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысын алды және ол атмосфералық шығарындылардың жел және ауа райына қатысты болжамдарға қарамастан, «Болашақ» МГКДҚ айналасындағы 7-километрлік санитарлық қорғау аймағы шектеріндегі және оның шекарасынан тыс жердегі рауалы концентрациялардан аспауы тиіс екенін көрсетіп отыр.

Қазақ ұлттық медициналық университеті 2013 жылы орындаған «Болашақ» МГКДҚ-сынан атмосфераға тарайтын шығарындыларды зерттеудің сілтемесі.

Дәл осылайша Қазақ ұлттық медициналық университетімен 2013 жылы орындалған скрининг қорытындылары бойынша «Болашақ» МГКДҚ-сынан атмосфераға тарайтын шығарындылар жақын маңдағы елді мекендердің және Атырау қаласының тұрғындарының денсаулығына қауіп төндірмейді, өйткені ұзақ уақыт жағымсыз әсер ету қатері белгіленген төмен деңгейден әлдеқайда төмен деген тұжырым жасалған.

Сондай-ақ «НКОК» компаниясы іс жүзінде болуы мүмкін емес, алайда теориялық тұрғыда «ең нашар сценарий» ретінде қабылдауға болатын «күкіртті газ құбырының толық жарылуы нәтижесінде күкіртсутегінің (H2S) ауаға тарауы» сценарийін зерттеді. Компьютерлік үлгілеу көрсеткендей, 7-километрлік аймақтан тыс жердегі адамдар белгілі бір уақыт аралығында иіс сезуі мүмкін, бұл ретте ондай төмен деңгейде денсаулыққа ұзақ уақыт бойына ешбір әсер болмайды. Күкіртсутегінің тез сейілуі салдарынан оның исі тез арада кетеді.

«НКОК» компаниясы алауда күкіртті газды ең жоғары шығынмен қарқынды жағу кезіндегі SO2 шығарындыларына талдау жүргізді.Талдау нәтижелері бойынша 7-километрлік аймақтан тыс жердегі SO2 концентрациясы рауалы есептік деңгейлерден асқан жоқ.

2013 жылғы 11 қыркүйек пен 20 қазан аралығындағы кезеңде «Болашақ» МГКДҚ-да пайдалануға беру кезінде орын алған технологиялық қиындықтарға байланысты алауда газ жағылды. 7-километрлік СҚА шектерінде және жақын маңдағы елді мекендерде ауа сапасына жүргізілген мониторинг нәтижелері (6.4-тарауды қараңыз) осындай айрықша жағдайлардың өзінде де шығарынды құрамындағы H2S және SO2 орташа концентрацияларының рауалы деңгейлерден біршама төмен болатынын көрсетті. Бұл деректерді «Қазгидромет» кәсіпорны жариялады.

2016 жылы өнім өндіруді қайта бастау операциялары барысында және ілеспе күкіртті газды алауда жағу нәтижесінде H2S және SO2 орташа концентрациялары да рауалы деңгейлерден біршама төмен болады. Үздіксіз жүргізіліп жатқан мониторинг нәтижелері H2S мөлшерінің қысқа мерзімді жоғары деңгейлері іс жүзінде «Болашақ» МГКДҚ-ға қарағанда Атырау қаласында орын алуы әлдеқайда ықтимал екенін көрсетіп отыр, яғни оның НКОК нысанындағы алауда газ жағуға ешбір қатысы жоқ.

ШРК — ҚР Ұлттық экономика министрлігі белгілеген шекті рауалы концентрация. Деректерді «Қазгидромет» кәсіпорны жариялады.

Біз мониторинг жүргізу, картаға түсіру, мұнай төгілімдерін анықтау және ашық су беті мен мұз жағдай- ларындағы мұнай үлдірінің қалыңдығын анықтау мақсатында әуеден GPS-ГАЖ тасымалданатын құрылғыларын қолдана отырып қашықтықтан бақылау және қашықтан мониторинг жүргізудің басқа да әдістері сияқты бірқатар түрлі инновациялық технологияларды енгізіп жатырмыз. Мұнай төгілімдерінің траекторияларының компьютерлік үлгілері мұнай төгілімдерін жоюға қатысатын адамдарға ауа райы жағдайлары мен теңіздің күйіне қарай мұнай төгілімінің таралу мүмкіндігі туралы түсінік алуларына көмектеседі. Бұл үлгілер мұнай төгілімдерін жою жұмыстарын жоспарлау процесінің ең маңызды бөлігі болып табылады.

Бұл әдіс экологиялық сезімтал алаңдарды карталаумен (18-бетті қараңыз) бірге маңызды мекендеу орталарын сақтау және қоршаған ортаға әсерді барынша азайту үшін төгілімдерді жою жұмыстарын жоспарлау кезінде басымдықтарды белгілеуге көмектеседі. 2016 ж. қыркүйекте «НКОК» компаниясы қамыс қопаларын онкүндік зерттеу жұмысын жүргізіп, мұнай төгілген жағдайда сол алаңдарды қорғау жөніндегі арнайы оқыту курсын өткізді.

«НКОК» компаниясы мұнай төгілімдерін жоюға арналған әдістер мен тәсілдерді Солтүстік Каспийде қолдану мүмкіндігі тұрғысында зерделеуде.

• «НКОК» компаниясы Қазақ мұнай және газ институтымен бірге ыдыратқыш заттектердің (диспергенттерді) қолданылу мүмкіндіктеріне зерттеу жүргізді.

• «НКОК» компаниясы қазіргі кезде өндірістік қуаттарды және мұнайды төгілген орнында өртеу әдісін қолдануға болатын тиісті жағдайларды зерттеуде.

• «НКОК» компаниясы ҚР билік органдарымен бірлескен жұмысқа қатыса отырып, оларға оқиғалар орын алған жағдайда мұнай төгілімдерін жоюдың осы әдістерін қолдануға қажет тиісті процедураларды әзірлеуге және нормативтік база құруға көмек көрсетуде.

Күкірт газын дайындау және күкіртке қатысты жұмыстарды ұйымдастыру жұмыстарының қауіпсіз және тиімді жүргізілуі жобаны жүзеге асыру үшін өте маңызды.

Жоба бойынша күкіртті газды қойнауқатқа кері айдау жүйелерін қолдана отырып, күкіртті газдың 80 % дейін айдау көзделіп отыр. Қалған 20 % «Болашақ» мұнай мен газды кешенді дайындау қондырғысында қарапайым күкірт түріндегі жанама өнім ретінде түзіледі..

Жоба жүзеге асырылатын мерзім ішінде орташа алғанда қарапайым күкірттің жылына шамамен 1,1 млн тонна қарапайым күкірт (күніне 3,800 тонна күкірт) түзіледі.

Күкірттің белгілі бір нарықтық құны бар және өзіне деген сұраныстың өсуімен сипатталады, сол себепті жобаның акционерлері өндірілген күкірттің барлық көлемін сатуды жоспарлап отыр. Күкірт өткізудің әлеуетті нарықтары - Қытай және Жерорта теңізінің батыс бөлігіндегі елдер, бұл елдерде күкірт ауыл шаруашылығындағы тыңайтқыштарды өндіруде шикізат ретінде пайдаланылады. Сондай-ақ «НКОК» компаниясы қазақстандық және шетелдік институттармен бірге күкіртті құрылыс саласында және жол салуда қолдану мүмкіндіктерін, сонымен қатар Қазақстанның тұздылығы жоғары топырақтарын тыңайтқыштардың компоненті ретінде пайдалану мүмкіндіктерін зерделеді.

Күкірт аталған нарықтарға Батыс Ескенедегі арнайы жүк тиейтін теміржол терминалы арқылы теміржол

бойымен жеткізілетін болады. Уақытша сақтау орындарында 4 миллион тоннаға дейін күкірт сақтауға болады. 2016 жылдың аяғында жүк тиейтін теміржол терминалы құрылысының, қосу-реттеу және пайдалануға беру жұмыстарының 2017 жылға белгіленген аяқталуын күту аясында сақтау орнында шамамен 125 000 тонна күкірт болды.

КЕЛЕШЕК КЕЗЕҢДЕР

«НКОК» компаниясы кейінгі кезеңдерді жүзеге асырудың кері айдау тәсілімен бірге қосымша дайындалатын ілеспе күкіртті газдың көлемін іс жүзінде 90 %-ға азайтуға мүмкіндік беретін экономикалық тұрғыда оңтайлы нұсқаларын зерделеуде. Осы кейінгі кезеңдерде жанама өнім ретінде қосымша күкірт көлемдерін өндіру толық дерлік жүргізілмейтін болады..

Таза қарапайым күкірттің исі жоқ, ол уытты емес және сумен және ауамен реакцияға түспейді. Алайда шаңының түзілу көлемін азайту үшін оны мұқият қолдану керек.

Жоба шеңберінде жанама өнім ретінде түзілетін күкірт сұйық күйде. Уақытша сақтау мақсатында күкірт үлкен (100 м х 300 м) қатты блоктарға тәулігіне 7 мм жылдамдықпен құйылады. Белгілі бір биіктікке жеткеннен кейін блоктың үсті ауырлатылған полимер үлдірмен жабылады. Осының арқасында күкіртті желдің немесе судың әсерінен қорғау қамтамасыз етіледі. Тасымалдау уақыты келген кезде блоктар қайта балқытылып, сұйық күкірттен шағын қатты түйіршік күкірт өндіріледі. Күкірт кесектерінің немесе күкірт шаңының түзілуіне жол бермеу мақсатында блоктарды уату көзделмеген.

Сақтау аймағының арнайы төсемі бар және ол ыза суға сіңіп кетуіне жол бермеу мақсатында дренаж жүйесімен жабдықталған, сонымен қатар периметрі бойынша өрт және газ қатері туралы хабарлағыш құрылғылармен жарақтандырылған.

Теміржол вагондары арнайы қондырғыда 24 сағат ішінде тазартылады, аталған қондырғы сонымен бірге вагондарды оларға түйіршік күкірт тиелген соң жөнелтілгенге дейін тасада тұруын қамтамасыз етеді.

«НКОК» компаниясының өндірістік операциялары электр энергиясымен, жылумен және бумен жаб- дықтауға қатысты автономды орындалады. Жанама шығарындылар Баутин базасы және Атырау оқу орталығы сияқты қосалқы нысандар үшін электр энергиясын сатып алу салдарынан болады. «НКОК» компаниясының операциялары кезінде 2016 жылы пайдаланылған энергияның жалпы көлемі 14,0 млн. гигаджоуль (ГДж) құрады, олардың ішінде 0,11 млн. ГДж импортталды (сатып алынды).

2017 жылы «НКОК» компаниясы энергияның оңтай- лы пайдаланылуын қамтамасыз етуге арналған нұсқау ретінде энергияны пайдалану қарқындылығы (өндірілген өнім бірлігіне шаққандағы энергияның пайдаланылуы) туралы ақпарат ұсынуды жоспарлап отыр.

2016 жылы «НКОК» компаниясы өз нысандарын- да энергия тұтыну аудитінің ауқымды бағдарла- масын орындауға кірісті,, оның нәтижелері бой- ынша энергия тиімділігін арттыру шаралары туралы есептер әзірленеді.

НКОК өндірістік нысандарының өз энергетикалық қажеттіліктері өңделген газдың шағын көлемі есебі- нен толық қанағаттандырылатынына қарамастан, біз баламалы және жаңғыртылатын энергия көздері эко- номикалық және техникалық тұрғыдан алғанда қо- лайлы болатын (мысалы, шалғай нысандарда, электр энергиясы автономды өндірілетін нысандарда не- месе қосалқы нысандарда) энергия қолданудың тар шеңберлі салаларын іздестіруді жалғастырудамыз.

Қашаған кен орнын игерудің І кезеңі жобасы бастапқыда жұмыстың штаттық режимінде газды алауда жағылуын, яғни мұнай-газ жобасы шеңберін- де мұнай өндіру барысында табиғи газдың артық мөлшерін «қалыпты» кәдеге жаратудың басқа үнемді тәсілі көзделмеген кезде оны жағуды есепке алмай әзірленген болатын. Қашаған кен орнын игерудің І кезеңінде өндірілген газдың барлық көлемі өнім өн- дірудің қалыпты деңгейіне шыққаннан кейін қойна- уқатқа кері айдалады, отын ретінде пайдаланылады немесе сатуға жіберіледі. Дей тұрғанмен, өндірістік операцияларды орындау барысында техникалық сипаттағы уақытша себептерге байланысты (мысалы, қосу-реттеу жұмыстары, газдың аздаған мөлшерінің ысырма арқылы алау коллекторларына шығуы неме- се пайдалану жұмысындағы істен шығулар кезіндегі біржолғы алауға шығарылуы) өңдеуге мүмкін бол-

майтын газды жоюдың анағұрлым қауіпсіз және тиімді тәсілі ретінде оны алауда жағу қажет болады. Осындай жағдайларда алауда жағылатын газ көлемі есептеліп, есепке енгізілуде.

«НКОК» компаниясының өндірістік операциялары барысында алауда жағылған көмірсутегі газының жалпы көлемі 2016 жылы рұқсат етілген көлемнің 29% құрады, атап айтқанда 129 млн ст. м3 (стандарт- ты текше метр) болды. 2016 жылдың төртінші тоқса- нында өнім өндірудің қайта басталуына байланысты алауда газ жағу көлемі өсті. Жаңа өндірістік қуаттар іске қосылып, тұрақты жұмыс режиміне шыққан- нан кейін, сонымен қатар технологиялық процестің тұрақтылығын арттыру жөніндегі жаңа мүмкіндік- терді іздеу нәтижелеріне қарай алауда газ жағу жұмыстарының жиілігі сирейтін болады.

9. ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЛА

Қазіргі уақытта Қашаған жобасы шеңберінде жергілікті халықтың тұрмыс деңгейін көтеруге тікелей жұмсалған қаражат көлемі жарты миллиард АҚШ долларынан асады.

2012 жылы шығарылған «Тату көршілік қатынасты қолдау» кітапшасына сілтеме (ағылшын тілінде). - j

«НКОК» компаниясының 2014 жылдағы жергілікті қамту жөніндегі кітапшасына сілтеме (ағылшын тілінде). - k

9.1 Әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобалар

Солтүстік Каспий бойынша ӨБК шеңберінде «НКОК» компаниясы жыл сайын әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобалардың жүзеге асырылуына белгілі бір бюджет бөледі. Осы бюджеттің 2016 жылғы мөлшері 50 млн. АҚШ долларын құрады. Бұл қаражат мектептер, балабақшалар, ауруханалар, спорт нысандарын салу, сонымен қатар жолдар, электр беру желілері мен су құбырлары сияқты инженерлік қамсыздандыру жүйелері мен жергілікті халыққа пайда тигізетін басқа да инфрақұрылымдық нысандарды салуға арналған, Солтүстік Каспий жобасы бойынша негізгі қызмет жүргізіліп жатқан Атырау және Маңғыстау облыстары арасында тең бөлінеді.

1998 жыл мен 2016 жыл аралығында 168 әлеуметтік және инфрақұрылымдық жоба жүзеге асырылды. Осылайша, әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобаларға жұмсалған шығындардың жалпы көлемі 525 млн АҚШ долларына жетті. 2016 жылы қаржыландырылған және аяқталуы 2017 жылға белгіленген жобаларға келесі міндеттемелер кіреді (қолданылатын салықтарды ескере отырып):

• • Атырау облысы: жалпы сомасы 13,3 млн АҚШ долларына тең 17 жоба
• • Маңғыстау облысы: жалпы сомасы 9,5 млн АҚШ долларына тең 6 жоба

Әдетте әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобаларды облыстық әкімдіктер ұсынады. ӨБК мен Оператордың тұрақты даму стратегиясының талаптарына сәйкестікті қамтамасыз ету үшін ұсыныстарды «НКОК» компаниясы мен ӨБК бойынша Өкілетті Орган талдайды; содан кейін сол ұсыныстар негізінде облыстық әкімдіктермен тығыз қарым-қатынаста жобалар әзірленеді. Жобалар бекітілгеннен кейін «НКОК» компаниясы барлық кезеңдер үшін, атап айтқанда жобалау және инженерлік әзірленім, келісімшарт беруге арналған тендер, жүзеге асыру және тапсыру-қабылдау үшін жауапкершілік атқарады.

9.2 Демеушілік және қайырымдылық бағдарламасы

«НКОК» компаниясы өзінің демеушілік және қайырымдылық бағдарламасы арқасында жергілікті халықтың қажеттіліктері мен сұраныстарына тікелей көңіл бөледі. Жыл сайын Атырау мен Маңғыстау облыстарының арасында жергілікті халықтың игілігі үшін демеушілік және қайырымдылық шараларына 1,5 млн. АҚШ доллары тең бөлінеді. Демеушілік және қайырымдылық бағдарламасы жергілікті халықты қолдаудың бес негізгі бағыты бойынша жүзеге асырылуда: денсаулық сақтау, білім беру, спорт, мәдениет және қайырымдылық.

To be aligned with NCOC’s sustainable development strategic goals, projects must contain elements of self-involvement and demonstrate sustainability for local communities. They should not support political or religious organizations, create conditions for unfair market competition, or undermine the ecological sustainability of local communities and/or natural ecosystems. The initiative for projects generally comes from the local communities, but may also be initiated by NCOC.

2016 жылы 71 жоба (Атырау облысында - 35 және Маңғыстау облысында 36 жоба) орындалды. Жалпы алғанда, 1998 жылдан бері 16 млн. АҚШ доллары жұмсалды.

Сонымен қатар 2006 жылдан бастап Атырау және Маңғыстау облыстарындағы аз қамтылған отбасылардың балалары мен жетім балалар қатарынан 200 баланың жазғы лагерлерде демалуын ұйымдастыруға жыл сайын 300 мың АҚШ долларына тең қаражат бөлінді. 2016 жылы «НКОК» компаниясы балалардың Бурабайдағы «Балдәурен» орталығына сапары мен демалысының қаржыландырды.

1993 жылы Қазақстанда теңіз мұнай-газ нысандарына қызмет көрсету саласы іс жүзінде жоқ болды. Ол кезде жергілікті деңгейде Қашаған кен орнын игеру жобасы сияқты ірі ауқымды теңіз жобасын жүзеге асыруға қажет инфрақұрылым нысандары, жабдықтар, кемелер мен бұрғылау қондырғылары жоқтың қасы еді.

Уақыт өте келе жергілікті жабдықтаушылардың, жұмыс күші мен инфрақұрылымның дамуына қомақты инвестициялар жұмсау нәтижесінде Қазақстанда мүлде жаңа саласы құрылып, нығая бастады. 2010 жылы Қашаған кен орнын игерудің І кезеңі жобасының шеңберіндегі құрылыс жұмыстарының шарықтау кезеңінде мердігер ұйымдардың персоналын қосқанда 42 000-нан астам адам тартылды, бұл оны жұмыс орындары бойынша елдегі ең ірі жобаға айналдырды.

2016 жылы жергілікті тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге 757 млн. АҚШ доллары жұмсалды, бұл жалпы шығындар көлемінің 28% тең, ал 2004 жылдан бастап, жыл аяғына қараған шаққа дейін жергілікті тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге жалпы алғанда 13,3 млрд. АҚШ долларынан астам қаржы жұмсалды . Осы және басқа да деректер «НКОК» компаниясының жергілікті қамтуды пайдалануға ынталылығын айғақтайды.

9.4 Жергілікті қамту: «НКОК» компаниясының саясаты және бағдарламалары

«НКОК» компаниясы сапа мен қауіпсіздік жөніндегі талаптарға сай келетін және бағалар, сапа мен қолжетімділік жағынан халықаралық жабдықтаушылардың материалдарымен және қызметтерімен бәсекелесуге жарамды материалдар мен қызметтер ұсынатын жергілікті жабдықтаушыларға артықшылық береді.

«НКОК» компаниясының жергілікті қамту саласындағы саясатына сілтеме - l

Жергілікті қамтуға қатысты стратегиялардың жүзеге асырылуы жергілікті компаниялардың мүмкіндіктерін дамытуды қамтамасыз ету үшін мүмкіндігінде ең алғашқы кезеңдерде басталады. Жоба шеңберіндегі инженерлік-техникалық жұмыстар мен жобалау кезеңдерінде жергілікті жабдықтаушыларға арналған мүмкіндіктер мүмкін- дігінше жергілікті стандарттар мен техникалық шарттарды (мысалы, МЕМСТ стандарттарын) қолдану арқылы барынша кеңейтілді. Жоба бойынша келешектегі қажеттіліктерді талдау да жергілікті қамту мүмкіндіктерінің дамуын ескере орындалады және жоба шеңберіндегі ұзақ мерзімді сатып алу болжамына жинақталады.

Сонымен бірге «НКОК» компаниясы жергілікті компаниялардың іскерлік мүмкіндіктерін анықтау, сонымен қатар олардың «НКОК» компаниясының біліктілікті алдын ала бағалау талаптарын орындау қабілеттерін дамыту мақсатында жүйелі тәсілдеме - ұзақ мерзімге есептелген Жергілікті қамтуды дамыту бағдарламасын әзірледі.

class="h5-beaty"> «НКОК» компаниясының жергілікті қамтуды дамыту тәсілдемесі үш негізгі бағытын көздейді: жергілікті өндіріс қуаттарын ұлғайту; кәсіби дағдыларды дамыту және біліммен бөлісу; және жергілікті инфрақұрылымды дамыту.

2006 жыл мен 2016 ж. аралығындағы кезеңде Оператор екі жүзден астам жергілікті компанияға басқару, тауарлар мен қызметтерді сертификаттау саласындағы халықаралық стандарттар бойынша сертификаттар алуға көмектесті, осылайша «НКОК» компаниясының келісімшарттары үшін олардың бәсекеге жарамдылығы елеулі түрде артты. Оператор сонымен бірге жергілікті компанияларға Америка инженер-механиктер қоғамының (АИМҚ) және Америка мұнай

институтының (АМИ) талаптарына сәйкес өз өнімдері мен қызметтерін халықаралық сертификаттау кезінде оларға қажетті қолдау мен қаржылық көмек көрсетті.

2006 ж. мен 2016 ж. аралығындағы кезеңде «НКОК» компаниясы жергілікті компаниялардың Солтүстік Каспий жобасы шеңберінде тендер жарияланған тауарлар мен қызметтер бойынша техникалық шарттардың және халықаралық нормалар мен стандарттардың қатаң талаптарын орындау мүмкіндіктерін бағалау үшін олардың өндірістік алаңдарында екі жүзден астам техникалық біліктілік аудиті мен тексеру өткізді.

2006 жыл мен 2016 жыл аралығындағы кезеңде Оператор жергілікті компаниялардың екі мыңнан астам қызметкері үшін анағұрлым қажет мамандықтар бойынша мамандандырылған кәсіби оқыту өткізді. Осындай оқыту «НКОК» компаниясының жергілікті қамту бөлімі іріктеген жергілікті компанияларға өздерінің кәсіби базаларын жетілдіруге және халықаралық стандарттар, ережелер және қазіргі уақытта кеңінен қолданылатын салалық қатаң нормалар бойынша қойылатын талаптарды орындауға мүмкіндік береді. Биылғы жылы Атырауда, Алматыда және Өскеменде тұйық кеңістікте жұмыс жүргізу, дәнекерлеу жұмыстарын жүргізу кезіндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік ережелері, электрондық жүйелер және оларды құрастыру, биікте жұмыс жүргізу, жылжымалы кранды пайдалану және т.б. сияқты тақырыптар бойынша 25 оқу курсы ұйымдастырылды.

Оператордың мақсатты әрекеттері нәтижесінде шамамен 70 бірлескен кәсіпорын құрылып, олармен Қашаған кен орнын игерудің І кезеңі жобасын жүзеге асыру үшін тауарлармен жабдықтау және қызметтер көрсету туралы келісімшарттар жасалды. Бірлескен кәсіпорындардың құрылуы қазақстандық компаниялардың мүмкіндіктері мен дағдыларын батыс елдердің тәжірибесімен және қаржыларымен біріктіре отырып, жергілікті қамту үлесін тиімді түрде арттыруды қамтамасыз етеді.

Нақты мәселені талдау — ерте тендерлер

НКОК мақсаттары:

• өңірдегі жұмыспен қамту деңгейінің артуын және Қазақстан азаматтары үшін жұмыс орындары санының көбеюін ынталандыру;
• анағұрлым елеулі жұмыс көлемін немесе құрастыру және өндіру операцияларын Қазақстанда орындау есебінен Қазақстандағы қызметтің тиімділігін арттыру;
• қосымша шетелдік инвестициялар тарту;
• халықаралық компанияларды немесе серіктестерді жергілікті жабдықтаушыларға технологиялар табыстауға ынталандыру;
• Қазақстан азаматтарының үлестері бар және олар басқаруға белсене қатысатын компаниялар мен бірлескен кәсіпорындар түріндегі қазақстандық кіші бизнес кәсіпорындарын құру және оларды ілгерілету.

«НКОК» компаниясының жергілікті жасаушылармен жасалған алғашқы келісімшарттардың бірі жергілікті серіктестер мен Flexitallic Group атты әлемдегі төсемдер жасайтын жетекші компанияның бірлескен кәсіпорны - «Новус Силинг Каспиан» ЖШС-ға берілген болатын. Бұл ұйым Қазақстанда түрлері мен күрделілігі әр түрлі 200-ден астам бұйымдар шығарады. «Новус Силинг Каспиан» ЖШС біршама жоғары сатыда: келесі қадамы күрделі бұйымдар жасауға өтуден тұрады. Бұл компания серіктес ұйымының қолдауымен жергілікті кәсіпорындарда шығарылып жатқан төсемдер номенклатурасын кеңейту және жасау мерзімін азайту мақсатында су ағынымен кесудің жаңа технологиясын енгізуде.

Бұл келісімшарт жергілікті бірлескен кәсіпорынға (40% «Атырау- НефтеМаш» кәсіпорнында және 60 % Farina компаниялар тобында) ернемектердің, төсемдердің, бітеуіштердің және шыңдалғылардың шамамен екі мың түрі бойынша жұмыс көлемін орындауға берілді. Жұмыстардың орын- далуы сомдалған дайындамаларды әкелу мен Атырауда тазалап өңдеу жөніндегі негізгі операциялардың бірқатарын орындаудан басталады. Бұл ретте жабдықтаушы өндірісті жетілдіру және алдағы 18 ай ішінде шыңдалғыларды Атырауда шығаруға көшу мақсатында ішкі инвестициялар жасау және Қазақстан Республикасының азаматтарын сандық бағдарламалық басқарумен (СББ) жұмыс істейтін білдектерде жұмыс істеуге үйретуді ұйымдастыру жөніндегі міндеттемелерді қабылдады

Осы келісімшарт бойынша жұмыс көлемі ауаны жылыту, айналдыру және бір қалыпта ұстау жүйелерінде пайдалануға арналған сүзгілердің шамамен 150 түрін жасаудан тұрады. Бастапқыда Altezza компаниясы қажетті сүзгілердің барлығын импорттап, қоймада жинаған. Бірақ келісімшарт берілгеннен кейінгі алғашқы 18 ай ішінде жабдықтаушы сүзгілерді Қазақстанда жасай бастады, бұл жергілікті қамту деңгейін «жергілікті қамту бойынша сертификаттау» (СТ KZ) шеңберінде астам шамаға дейін көтеруге мүмкіндік беріп, Altezza компаниясы үшін жергілікті нарықты жабдықтау бойынша жаңа коммерциялық мүмкіндіктер берді. Жергілікті кәсіпорындарда жасалатын сүзгілердің барлығы да сынақтар мен бағалау жұмыстарының нәтижелері бойынша «НКОК» компаниясында қолдану үшін бекітілген.

10. ҚОҒАМДЫҚ ӨМІРГЕ ҚАТЫСУ

10.1 Жергілікті жұртшылықпен қарым-қатынас

«НКОК» компаниясы Атырауды мақтанышпен өз үйім деп атайды. «НКОК» компаниясының 3 000-нан астам қызметкері және Қашаған кен орнын игерудің І кезеңі жобасына тартылған мердігерлер мен жабдықтаушылардың бірнеше мың қызметкері Атырау мен Маңғыстау облыстарында тұрады.

«НКОК» компаниясының бас кеңсесі Қазақстанның Атырау қаласында, Солтүстік Каспий жобасы шеңберіндегі кен орындарына жақын жерде орналасқан және Атырау мен Маңғыстау облыстарындағы өндірістік нысандары бар. Біз жергілікті халық үшін ең қолайлы жұмыс беруші , сонымен қатар жергілікті қоғамдастықтың беделді мүшесі болуға ұмтылудамыз. Біз үшін өзіміз қызмет жүргізетін өңірлердің жергілікті халқы өте маңызды, өйткені біз оның бір бөлігіміз. Біз алаңдаушылық тудыратын және қызметімізге байланысты мәселелерге белсенді ден қоюға тырысудамыз және тұрғындардың құрметі мен сеніміне қызметіміздің нәтижелері, ақпарат ұсынудағы ашықтық және қызметімізге жергілікті халықтың қатысуын қамтамасыз ету арқылы ие бола алатынымызды мойындаймыз.

Осы мақсатқа жетуде ерікті негізде тұрақты даму туралы есеп беру маңызды рөл атқарады.

«НКОК» компаниясы қызметкерлерінің өздері тұратын өңірлердегі қоғамдық өмірге белсенді қатысуын қолдайды.

• 16 сәуірде, сенбі күні «НКОК» компаниясының жүзге жуық қызметкері Атырауда көгалдандыру жөніндегі жалпыреспубликалық бастама шеңберінде шегіршін және шаған көшеттерін отырғызды. Атырау қаласының әкімі Нұрлыбек Ожаев шараға өз еріктерімен қатысқан қызметкерлерге ризашылығын білдіріп, алғыс айту үшін НКОК кеңсесіне келіп кетті. Сол күні Атырау тұрғындары 13 000 ағаш отырғызған.

• 14 мамырда «НКОК» компаниясы мен жергілікті экологиялық үкіметтік емес ұйымдар Атыраудағы Жайық өзенінің жағалауы бойындағы жаяу жүргіншілердің жолдарын қоқыстан тазарту үшін сенбілік ұйымдастырды. Аталған шара жүзге жуық ынтагердің, соның ішінде студенттер мен НКОК

қызметкерлерінің бастарын біріктірді. «НКОК» компаниясы құрал-саймандармен, сумен және жеке сақтандыру құралдарымен қамтамасыз етті, сонымен қатар жұмыс жүргізу кезіндегі қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқама өткізді.

«НКОК» компаниясы мен оның қызметкерлері Наурыз және Жеңіс күні сияқты мерекелерге және жергілікті халық үшін маңызды болып табылатын басқа да іс-шараларға қатысады. Компания жыл сайын жергілікті халық үшін аз қамтылған отбасылардың балалары мен жетім балалар қатысатын іс-шаралар ұйымдастырып тұрады. Біз демеушілік және қайырымдылық бағдарламамыз шеңберінде жергілікті халықтың бастамаларын жүзеге асыруға гранттар ұсынамыз (жоғарыдағы тарауды қараңыз).

Біз жыл бойына тұрақты түрде тұрғындармен ақпарат алмасамыз және шағын топтармен кездесулерден бастап көп адамдар қатысатын қоғамдық тыңдауға дейінгі ауқымы әр түрлі кездесулер барысында олармен бірге Солтүстік Каспий жобасына қатысты оларды алаңдататын мәселелерді талқылаймыз. 2016 жылы осы салада төменде көрсетілген іс-шаралар жүзеге асырылды.

«НКОК» компаниясында мүдделі тараптарға өзекті мәселелер бойынша хабарлау жөніндегі кең ауқымды бағдарлама әзірленген. Біз бұқаралық ақпарат құралдарымен белсенді жұмыс істеп, «НКОК» компаниясының веб-сайтын тұрақты түрде жаңартып отырмыз (веб-сайтқа сілтеме). 2016 жылғы өндірісті қайта қосу күні жақындаған сайын біз «Болашақ» МГКДҚ маңында тұратын жергілікті халықпен белсенді жұмыс істеп, сауалдар мен шағымдар түскен жағдайда тұрақты байланыс орнату үшін поселкелік әкімдермен тұрақты түрде кездесіп тұрдық. Жергілікті кәсіпкерлерге Солтүстік Каспий жобасына қатысуға байланысты жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеуге көмек көрсету үшін біз жоба бойынша жалпы таныстыру семинарларын өткізу мен салалық конференцияларға қатысудан бастап, жабдықтаушылардың тар шеңберлі аудиттері мен мамандандырылған оқыту курстарына дейінгі түрлі тәсілдермен ақпарат ұсынамыз. Қосымша ақпаратты «Жергілікті қамту» тарауынан қараңыз. Кез келген тұрғын өзінің қауіптенуімен бөлісе алады немесе құндылықтарымыз бен қағидаттарымызға сәйкес болмауы мүмкін жайт туралы (тіпті құпия түрде де) «НКОК» компаниясының іскерлік әдеп және нормаларға сәйкестік жөніндегі маманына хабарлай алады.

10.2 «НКОК» компаниясының еңбек ресурстары; еңбек құқықтары

НКОК Қазақстандағы қалаулы жұмыс беруші болуға ұмтылуда.

«НКОК» компаниясы өтемақылар мен жеңілдіктер мәселелері бойынша заңнамалық талаптарды біршама асыра орындауда, аталған төлемдер мен жеңілдіктер бәсекелесуге жарамды және біз жұмысқа қабылдағымыз келетін білікті де ынталы қызметкерлерге ұсынуға лайықты деңгейде. «НКОК» компаниясы нарықтық зерттеулердің нәтижелері бойынша өз жалақысының, өтемақылық төлемдер мен жеңілдіктер жинағының бәсекеге жарамдылығын мұқият реттеп отыр.

2017 жылы «НКОК» компаниясы қызметкерлерінің ынталылығын және Компания ұсынатын өтемақылар мен жеңілдіктерге, жұмыс жағдайларына, басшылыққа, қызмет сатысымен өсуге қатысты мәселелер бойынша және басқа да мәселелер бойынша пікірлерін бағалау үшін олардың қанағаттану деңгейін зерттеуді жоспарлап отыр.

НКОК еңбек қатынастарында заңсыз кемсітушіліктерге жол бермейді. Қызметкерлерімізге арналған Іскерлік әдеп кодексімізде жұмысқа қабылдау туралы шешім тек тиісті біліктілікке, сіңірілген еңбекке, жетістіктерге және басқа да кәсіби факторларға ғана негізделетіні көрсетілген.

НКОК үшін кез келген түрде қысымшылық көрсету, тіл тигізу қорқыту немесе қастандық жасау әрекеттері немесе сондай мінез-құлық мүлдем жат болып табылады. Басшылар қызметкерлерін қысымшылық көрсету әрекеттерінен қорғау және жұмыс орнындағы қысымшылық көрсету жайттарынан мазасызданатын қызметкерлер ондай мәселелерді құпия түрде талқылай алатын ахуал тудыру үшін жауапкершілік атқарады.

«НКОК» компаниясы жұмыс орнында қызметкерлердің біріне бірі құрметпен қарауы негіз қалаушы қағидат болып табылатын, үнемі жетілу жалпы мақсат ретінде белгіленген, ал жекелеген қызметкерлердің проблемалары дұрыс қабылданып, қызметкерлерге және олардың мансабына зиян келтірмей оңынан шешілетін ашықтық ахуалын қалыптастыруға мүдделі. «НКОК» әйелдерді жоғарғы басшылар құрамына ресми түрде қосуға ұмтылуда

2016 жылға қараған жағдай бойынша НКОК персоналының 33 % әйелдер құрады.

«НКОК» компаниясында еңбек даулары мен шағымдарды қарау жөніндегі нақты саясаттар мен процедуралар әзірленді, олар мердігерлер мен қосалқы мердігерлерге қатысты да бірдей дәрежеде қолданылады. Еңбек даулары мен шағымдарды қарау процедуралары қызметкерлердің проблемаларын басшылықтың қаперіне жеткізуге және шағымдарды наразылық еңбек жанжалына ұласпай тұрғанда ашық, тиісті түрде және дер кезінде қарау мен реттеуді қамтамасыз етуге арналған. Қызметкерлер өздерінің шағымдарын қысылмастан және жұмыстан шығаруы мүмкін деген қорқынышсыз еркін және ашық мәлімдей алады. «НКОК» компаниясы кез келген қызметкер берген кез келген жазбаша шағымды қабылдауға, тіркеуге

және қарауға міндетті. Қызметкерлер шығарылған кез келген шешімге шағым келтіруге құқылы. Егер еңбек дауы немесе шағым «НКОК» компаниясының ішінде реттелмесе, олар ҚР тиісті ресми тұлғаларына берілуі мүмкін. Заңнамаға сай «НКОК» компаниясы да, оның мердігер ұйымдары да қызметкерлерді заңды еңбек акцияларына қосылуға немесе қосылмауға мәжбүрлей алмайды және қызметкердің жұмыс орны мен оған тиесілі жеңілдіктерді сақтауға тиіс.

«НКОК» компаниясында еңбекақының уақытында төленуін, мердігерлеріміз бен қосалқы мердігерлеріміз ұсынатын тұрғынжайлардың жағдайларын және асхана қызметінің күйін бақылауға арналған саясаттар мен процедуралар қарастырылған.

10.3 Адам құқығыs

НКОК көптеген жылдар бойы өзінің ұйымдық құрылымы ішінде адам құқықтарына құрметпен қарауды қолдау жұмысын жүргізіп келеді. Біздің тәсілдемеміз бірнеше негізгі элементтен тұрады, олар:

• қолданылатын заңнама мен нормативтік-құқықтық актілердің сақталуы;
• мүдделі тараптарымызбен тұрақты түрде талқылау және қарым-қатынас жасау;
• өз қызметімізді жүзеге асырып жатқан өңірлердегі жергілікті халықтың жалпы әл-ауқатын жақсартуға тікелей немесе жанама үлес қосу;
• тиісті мәселелер қарастырылатын қызметіміздің Жалпы қағидаттарын, Іскерлік әдеп кодексін және Парақорлықпен және жемқорлықпен күрес жөніндегі басшылықты сақтау.

Жабдықтаушылар да өздерінің келісімшарттық міндеттемелеріне сәйкес бізбен бірге орындайтын жұмыстарының барлық салаларында қыз метіміздің Жалпы қағидаттарын және Іскерлік әдеп кодексімізді сақтаулары тиіс.

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету

«НКОК» компаниясында өз қызметкерлерін, нысандарын, іскерлік ақпаратын және басқа да активтерін қорғау мақсатында тиісті бағдарламалар мен қауіпсіздік пен күзетті қамтамасыз ету шаралары әзірленген. «НКОК» компаниясының өндірістік алаңдарында қатерлерді бағалаудың тексеруден өткен, құрылымдалған әдіснамасы негізінде әзірленген қауіпсіздікті қамтамасыз ету бағдарламасы енгізілген. «НКОК» компаниясы өз қызметі жүргізілетін алаңдарда қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қатысты тиісті заңнама мен нормативтік-құқықтық актілердің талаптарын сақтайды және жергілікті және республикалық құзырлы қорғау органдарын тарта отырып, инфрақұрылымның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесіне бірыңғай және үйлестірілген тәсілдеменің қолданылуына ықпал етеді.

«НКОК» компаниясы қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі мердігерлерінен Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен адам құқықтарын сақтау жөніндегі ерікті қағидаттарды сақтауды талап етеді.

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен адам құқықтарын сақтау жөніндегі ерікті қағидаттарды - t

11.1 Қағидаттар

«НКОК» компаниясы өз қызметінің Жалпы қағидаттарына және Солтүстік Каспий бойынша ӨБК-нің тиісті баптарына сай мүдделі тараптарға тұрақты даму туралы толық және ашық есеп ұсынады.

Осы есеп халықаралық озық тәжірибеге сәйкес әзірленген; негізге алынатын құжат - «Мұнай-газ саласының кәсіпорындарына арналған тұрақты даму туралы ерікті нысандағы есеп беру жөніндегі нұсқаудың» (2015 ж. Нұсқаудың) 3-басылымы (2015 ж.). Біз белгіленген көрсеткіштер мен процестерге қатаң түрде сәйкес болу арқылы 2015 ж. Нұсқауда көзделген қағидаттарға сай осы есептің өзектілігін, ашықтығын, дәйектілігін/жүйелілігін, толықтығын және дәлдігін қамтамасыз етуге ниеттіміз.

Ұсынылған деректер «НКОК» компаниясының акционерлері мен Қазақстан Республикасы атынан әрекет ететін қадағалаушы және бақылаушы органдар үшін әзірленген қоршаған ортаны қорғау және Солтүстік Каспий жобасының әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері туралы есептердің мазмұнына толығымен сәйкес келеді.

11.3 Деректер хаттамалары

Оператор он жылдан астам уақыт ішінде қоршаған ортаны қорғауға, еңбек қауіпсіздігіне, өндірістік және қаржылық операцияларға байланысты қызмет туралы деректер жинау және талдау үшін қолданылатын сенімді басқару жүйелері мен басқа да жүйелерді әзірледі, олар қадағалауды және нормативтік-құқықтық сәйкестікті қамтамасыз ету мақсатында Солтүстік Каспий жобасының акционерлеріне, сонымен қатар ӨБК бойынша Өкілетті Орган мен ҚР түрлі деңгейлердегі мемлекеттік органдарына берілетін есептерге енгізіледі. Бұл есепте аталған тараптарға ұсынылатын ақпарат көздері мен есептік деректер пайдаланылады. 2015 ж. Нұсқауға сай есептілікке қойылатын талаптар мен ҚР тиісті талаптары арасында (мысалы, өлшем бірліктерінде немесе анықтамаларда) айырмашылық анықталған жағдайда біз Қазақстан Республикасының талаптарын басшылыққа аламыз және тиісті ескертпе жасаймыз.

11.2 Мәнділік

Мұнай өнеркәсібі өкілдерінің қоршаған ортаны қорғау жөніндегі халықаралық қауымдастығының 2015 жылғы басшылыққа алынатын нұсқауларына сәйкес мәнділікке талдау жүргізілді

Есеп беруге арналған негізгі көрсеткіштер Мұнай өнеркәсібі өкілдерінің қоршаған ортаны қорғау жөніндегі халықаралық қауымдастығының 2015 жылғы Нұсқауының жалпы талаптары ескерілген «НКОК» компаниясының 2015 ж. бойынша тұрақты даму туралы пилоттық есебінде берілген. Жоба бойынша елеулі болуы мүмкін мәселелерді анықтау кезінде мүдделі тараптармен қарым-қатынас, БАҚ тарапынан келіп түсетін сауалдар мен сұратулардың шешілуін бақылау сияқты факторлар да ескерілді.

Төменде жиынтығында мәселелердің басымдықтарына және оларды есепке енгізуге ықпал ететін критерийлер берілген: мүдделі тараптардың белгілі бір мәселелерді көтеру жиілігі, дерекқорымызда бар жауаптар әзірлеуге арналған материалдар көлемі, бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдар және өзектілік қағидатын сақтау. Есеп құрылымы тұрақты дамудың әлеуметтік, экономикалық және экологиялық аспектілері арасындағы өзара байланыс үлгісі негізінде әзірленген, ол 2015 ж. Нұсқауда осы есептің 13-бетіндегі сурет түрінде берілген..

11.4 Сәйкестікті қамтамасыз ету

«НКОК» компаниясының ақпарат жинау және есептер әзірлеу жүйесі он жылдан астам уақыт бойына акционерлердің түрлі аудиторлық тексерулерінен және тәуелсіз талдаудан, сонымен қатар тиісті мемлекеттік бақылаушы органдар тарапынан жүргізілген тексерулер мен талдаулардан өтті

ҚР заңнамасына сәйкес «EnEco Solutions» компаниясы (Орал қаласы, Қазақстан) 2015 жыл бойынша парник газдардың тікелей эмиссияларын түгендеу туралы есептілікке тексеру жүргізді.

«НКОК» компаниясы келесі стандарттар бойынша сертификаттар алды:

• OHSAS 18001 «Кәсіптік қауіпсіздік және денсаулық менеджменті жүйелері»;)
• ISO 14001 «Экологиялық менеджмент жүйелері»;
• ISO 9001 «Сапаны басқару жүйелері».

Осы сертификаттарға сәйкестікті бағалайтын тәуелсіз сараптама «НКОК» компаниясынан стандарттарға сәйкестікті тұрақты түрде растауды ғана емес, соотыруды талап етеді.