3.1. ТҰРАҚТЫ ДАМУ МАҚСАТТАРЫ

2015 жылғы 25 қыркүйекте Біріккен Ұлттар Ұйымының

Бас ассамблеясы 2030 жылға дейінгі кезеңге тұрақты даму саласындағы күн тәртібін қабылдады, соның ішінде жекелеген өзекті экономикалық, әлеуметтік және экологиялық міндеттерді шешуге бағытталған 17 тұрақты даму мақсаты (ТДМ) белгіленді. БҰҰ мүшелері

болып табылатын мемлекеттер осы ТДМ-ды өздерінің даму жоспарларын әзірлеу үшін пайдаланады және NCOC сияқты компаниялар да осы мақсаттарға жетуге өз үлестерін қосады деп болжанып отыр. Осы есепте біз өзіміздің пікірімізше Қазақстандағы ТМД-ға жетуге ықпал ететін жолдар туралы баяндаймыз. Жекелеген тараулар төменде көрсетілген шартты белгілерге сай тиісті логотиппен белгіленген.

Еңбек қауіпсіздігі саласындағы көрсеткіштер тіркелетін жарақаттардың жалпы деңгейі (ТЖЖД), яғни жұмыс істелген әр миллион адам-сағатқа шаққандағы жарақаттардың жалпы саны, сонымен қатар еңбекке уақытша қабілетсіздік оқиғаларының жиілігі (ЕУҚОЖ), яғни қызметкердің белгілі бір уақыт аралығында жұмыста болмауына себеп болатын жарақаттардың немесе аурулардың әр миллион адам-сағатқа шаққандағы жалпы саны негізінде бағаланады. 2018 жылы жұмыс істелген адам-сағат саны 22,5 миллионды құрады. Осы адам-сағат санының былтырғы көрсеткішпен шамалас болғанына қарамастан, біз еңбекке уақытша қабілетсіздік оқиғалары (ЕУҚO) көрсеткішінің 50%-дан астам шамаға, яғни 2017 ж. 0,32 көрсеткішінен 2018 ж. в 0,09 көрсеткішіне дейін азаюына және тіркелетін жарақаттардың жалпы деңгейінің 25%-дан астам шамаға, 2017 ж. 0,32 көрсеткішінен 2018 ж. 0,44 көрсеткішіне дейін төмендеуіне қол жеткіздік.

2018 жылы біз оқиғаларды мұқият зерделеуді жалғастырып, ішкі есептеріміз бен талдауларымызда қатер деңгейі жоғары болуы ықтимал оқиғаларға ерекше көңіл бөлдік. Біз алынған сабақтарды белгілей отырып, қазаға ұшыратуы мүмкін оқиғалардың азаюына көп көңіл бөлеміз, осыған байланысты біз жұмыстарды орындау әдістеріне жақсартулар енгіздік.

Осы жылы жұмыстардың «Мақсатты нөлдік көрсеткіш жеңуі тиіс» атты стратегиялық мақсатты салалары да енгізілді. Жұмыстардың осы мақсатты салалары жұмыс орнындағы қауіпсіз іс-қимылды, технологиялық қауіпсіздікті, мердігерлердің ДЕҚҚОҚ мәселелерін басқаруын және оқиғалардан алынған тәжірибені енгізуді қамтиды. Бұл ретте осы бағытта еңбек қауіпсіздігі саласындағы көшбасшылықтың рөлі өте зор. Жұмыстардың осы бағыттары 2018 жылдың басында ұсынылды және қазірдің өзінде персоналдың еңбек қауіпсіздігі және технологиялық қауіпсіздік жөніндегі көрсеткіштеріміздің елеулі түрде жақсаруына ықпал етуде.

4.2. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ АКТИВТЕРДІҢ ТҰТАСТЫҒЫ

Технологиялық қауіпсіздікті басқару жүйесі мұнай мен газ өндіру кезінде өндірістік қондырғыларымыз бен жабдықтарымыздың тұтастығын қамтамасыз етуге және химиялық реагенттерді технологиялық үдерістерде адамдардың денсаулығына зиян келтірмей, активтер мен қоршаған ортаға зардап келтірмей пайдалануға бағытталған.

Компаниямыздың «еңбек қауіпсіздігінің жоғары көрсеткіштерімен Қазақстанда және бүкіл әлемде танымал болудан» тұратын стратегиялық мақсатына сәйкес өндірістік нысандарымыздың барлығы озық салалық стандарттарға сай жобаланып салынған.

Біз Компанияның қауіпті материалдардың шығарындыларына жол бермеуге және шығарындылар орын алған жағдайда олардың зардаптарын азайтуға арналған процестері мен процедураларын енгізудеміз. Компанияның қызметкерлері өндірістік қуаттарды қауіпсіз түрде басқару және пайдалану үшін оқу курстарынан өтіп, біліктілік деңгейлерін арттыруда.

Бізде өнімнің ағып кетуіне жол бермеу және олардың зардаптарын, соның ішінде өрт пен жарылыстардың, қоршаған ортаға тарайтын уытты газ шығарындыларының және төгілімдердің зардаптарын жоюға арналған персонал мен жабдықтар бар. Біздің төтенше жағдайларға ден қою жөніндегі жоспарларымыздың барлығы жаттығулар мен оқу-жаттығу сабақтары барысында тұрақты түрде тексеріледі.

Технологиялық қауіпсіздік жүйелері, аудиттер, инспекциялар мен тексерулер басқару жүйелерімізді енгізу мен тиімділіктерін арттыру процесін жетілдіру мақсатында қолданылады. Қауіпті заттектің шығарындысы орын алған жағдайда біз тергеу жүргізіп, үдерістеріміз бен процедураларымызды жақсарту үшін алынған сабақтарды пайдаланамыз.

Технологиялық қауіпсіздікке байланысты оқиға технологиялық жабдықтың герметикалылығының бұзылуы салдарынан жоспарланбаған және бақылауға келмейтін шығарындылардың орын алуын білдіреді. Біз API RP 754 стандартына сәйкес бағалау жүргізіп, технологиялық қауіпсіздікке байланысты оқиғалар туралы есептер әзірлейміз. Бұл стандартта оқиғалар салдарын анықтау критерийлері белгіленген, 1-деңгейлі оқиға ең ауыр деп жіктеледі. Сонымен бірге біз қауіпсіздікті қамтамасыз ету (3-деңгей) және басқару жүйесінің жұмыс көрсеткіштері (4-деңгей) жүйелеріне қатысты талаптар бойынша технологиялық қауіпсіздік бойынша тиімділіктің негізгі көрсеткіштерін қадағалап, қажетіне қарай түзету іс-шараларын орындаймыз.

2018 жылы 1-деңгейлі 0 (нөл) оқиға және 2-деңгейлі 2 (екі) оқиға тіркелді. Бұл көрсеткіш өндірістік операциялар жүргізілген алғашқы толық жыл болған

2017 жыл ішіндегі 1-деңгейлі 3 (үш) оқиғамен және 2-деңгейлі 11 оқиғамен салыстырғанда біршама төмен.

2018 жылы орын алған екі оқиға да клапандардың қасында күкіртті газдың API RP 754 стандартына сай рауалы көлемнен асатын шығарындыларына байланысты болды. Осы оқиғалар қондырғының қоршауынан тыс шығарындыларға немесе персоналға зиян келтіруге соқтырған жоқ, алайда оқиғаларды тергеу және олардан тәжірибе жинақтау процесіміздің шеңберінде келешекте оқиғалардың қайталануына жол бермеу үшін қолданыстағы тосқауылдарды жақсартуға мүмкіндік берді. Бұл оқиғалар қондырғыларымыздағы персонал үшін оқу- жаттығу сабатарын өткізуге мүмкіндік береді, өйткені оқшау әсер ететін 2-деңгейлі елеусіз шығарындының өзі қауіпсіздіктің консервативтік шарасы ретінде зауытты тоқтатып, персоналды дабыл бойынша жинауға соқтыра алады.

4.3. ТҰЩЫ СУ

Су ресурстары үшін қауіп-қатер

NCOC компаниясының құрлықтағы жұмыстары Су ресурстары институтының құбыр суға арналған Су қатерлері атласында (2014 ж.) мұнай операцияларын жүргізу кезіндегі орташа деңгейден жоғары деңгейге дейінгі алаң деп көрсетілген алаңда жүргізілуде.

Көрсеткіштер

NCOC компаниясының өндірістік операциялары барысында 2018 жылы тұтынылған тұщы судың жалпы көлемі 1 000 мың текше метр құрады. Ауыз су алудың жалпы көлемі 2018 жылы 964 000 текше метр құрады, бұл көрсеткіш суды айналымда пайдалану көлемін арттыру нәтижесінде былтырғы жылмен салыстырғанда төмен болып отыр. Осы кезеңде өнім өндіру көлемі 60% ұлғайғанына қарамастан, тұтынылатын тұщы судың өндіріліп жатқан өнім бірлігіне шаққандағы көлемі 2018 жылы мұнай баламасының бір тоннасына шаққанда 52 тонна суға тең болды, бұл 2017 жылғымен салыстырғанда екі есе төмен.

NCOC нысандарына судың ең көп көлемі келісімшарт шеңберінде «Астрахань – Маңғыстау» құбыр желісінен беріледі, оның көзі Еділ өзенінің бассейні болып табылады; сондай-ақ су қалалық су құбыры желісінен алынады және жабдықтаушылар шөлмекке құйылған сумен жабдықтайды. Су «Болашақ» мұнай мен газды кешенді дайындау қондырғысында технологиялық процестерде қолданылатын бу өндіру үшін және вахталық кенттердегі тұрмыстық қажеттіліктер үшін пайдаланылады.

Теңіз нысандарында да тұщы су қажет: 2018 жылы теңіз кешенінің тұшыту қондырғыларында шамамен 36 000 текше метр су өндірілді. Бұл көлем басқа жағдайларда құрлық кешенінен берілетін тұщы су көлемін алмастырды.

Саясаттар, жоспарлар және бағдарламалар

Біз тұщы сумен жабдықтаудағы өз үлесімізді тиімді және тұрақты пайдалануды осы өңірдегі басқа су пайдаланушылар алдындағы жауапкершілігіміз деп есептейміз. Пайдаланылып болған су санитарлық қорғау аймағы шектеріндегі гидрооқшаулағыш төсемдері бар булану тоғандарына төгіледі және жер асты суына немесе топыраққа енбейді. Ол буланады және жергілікті сужинағыш бассейнге қайтпайды. Кері ағын болмаған кезде осы сужинағыш бассейндегі басқа су пайдаланушылардың үлесін көбейтудің жалғыз тәсілі – өзіміз алып жатқан тұщы судың көлемін азайту. Осы мақсатқа жетудің ең жақсы тәсілі – суды көп мәрте қайта пайдалану (қайта айналым).

2018 жылы NCOC компаниясы 66 мыңнан астам текше метр суды тазартып, оны құрлық кешеніндегі тұрмыстық қажеттіліктер үшін, жасыл желектерді суару және шаң басу үшін қайта пайдаланды. Біз теңіз кешенінде де тұрмыстық қажеттіліктер үшін суды қайта пайдаланамыз. Технологиялық процесте қолданылатын су көлемін қайта пайдалану арқылы анағұрлым жақсы нәтижеге жетуге болады. NCOC былтырғы жыл бойынша берілген есебіне сай қалдық газды тазарту қондырғысынан шыққан және қазандықтарды үрлеуден кейінгі суды айналымда пайдалану нәтижесінде «Болашақ» МГКДҚ қажеттіліктері үшін «Астрахань – Маңғыстау» құбыр желісінен алынатын судың жалпы көлемін екі есеге азайтты. 2018 жылы NCOC компаниясы сарқынды суды қосымша тазарту жөніндегі жоспарларды орындауды жалғастырды. Олардың орындалуы 2021 жылы аяқталғаннан кейін жаңа нысандар су алуды қосымша 70% дейін азайтуға және булану тоғандарына төгілетін судың сапасын арттыруға мүмкіндік беретін болады.

4.4 ПАРНИКТІК ГАЗДАРДЫҢ ЭМИССИЯЛАРЫ

2018 жылы ҚР Үкіметі парниктік газдар шығарындыларының квоталарын сатуды жандандырды. NCOC компаниясы 2018-2020 жж. бекітілген Ұлттық жоспарға сәйкес 13,6 миллион тонна көмірқышқыл газдың (CO2) шығарындысына квота алды және 2018 жылы NCOC рұқсат етілген квотаның шамамен 23% пайдаланды.

NCOC компаниясының өндірістік операциялары нәтижесіндегі парниктік газдардың тікелей шығарындыларының жалпы көлемі 2018 жылы CO2 баламасындағы 3,333 мың тоннасын, соның ішінде көмірқышқыл газдың (CO2) 3,158 мың тоннасын, метанның (CH4) CO2 баламасындағы 167 мың тоннасын және азот шала тотығының (N2O) CO2 баламасындағы 8 мың тоннасын құрады. Осы жалпы көлемге жылжымалы және тұрақты көздердің шығарындылары кіреді.

2017 жылдан бері шығарындылардың абсолюттік шамаларында өзгерістер жоқ деуге болады, бұл ретте мұнай өндіру көлемі 1,5 есеге ұлғайса да алауда газ жағу нәтижесіндегі шығарындылар қарқындылығының 2,5 есеге азайғаны байқалып отыр.

NCOC компаниясының өндірістік нысандары электр энергиясымен, жылумен және бумен жабдықтауға қатысты автономды жұмыс істейді. Жанама шығарындылар Баутин базасы және Атырау оқу орталығы сияқты қосалқы нысандар үшін электр энергиясын сатып алу салдарынан болады. NCOC компаниясының өндірістік операциялары салдарынан парниктік газдардың жанама шығарындыларының жалпы көлемі 2018 жылы CO2 баламасындағы 10 мың

тоннаны құрады. Бұл шығарындылар тек көмірқышқыл газдан ғана тұрады.

Парниктік газ эмиссияларының қалыптандырылған қарқындылығы (өндірілетін өнім бірлігіне шаққандағы парниктік газ эмиссиялары) 2018 жылы өндірілген мұнай баламасындағы 1 000 тоннаға шаққанда CO2 баламасының 180 тоннасын құрады. Басқа жобалармен салыстыру әдіснамалық айырмашылықтар мен түрлі аялық жағдайларға байланысты күрделі міндет болып табылады. Алайда әдетте, егер Солтүстік Каспий жобасы сияқты теңізде күкіртті мұнай өндіру жобасы әлі қосу-реттеу жұмыстары кезеңінде болатын болса, парниктік газдың үлесті шығарындыларының көлемі болжам бойынша электр қуатын әлдеқайда аз тұтынатын

құрлықтағы мұнай өндіру жобаларымен немесе қалыпты режимде құрамында күкірт мөлшері аз мұнай өндіру жобаларымен салыстырғанда көбірек болады. Ең жақсы нұсқа – мүдделі тараптардың түрлі жылдардағы NCOC компаниясының өз көрсеткіштерін салыстыру үшін қарқындылық шамаларын пайдалануы.

Басқа жанама шығарындыларды бағалауға қатысты бірқатар түрлі тәсілдемелер бар (3-көлем). NCOC компаниясы мүдделі тараптарға осы NCOC компаниясының өндірістік циклы нәтижесіндегі шығарындыларды оларға қолайлы әдістемені қолдана отырып бағалауға мүмкіндік беру үшін мұнай мен газ өндіру көлемдері бойынша ақпарат ұсынатын болады.

Саясаттар.

NCOC компаниясы Солтүстік Каспийдің теңдессіз және сезімтал қоршаған ортасының қорғалуын қамтамасыз ете отырып, әлемдік деңгейдегі жобаны инженерлік-техникалық және өндірістік шешімдерге сәйкес жүзеге асыруға ұмтылуда. Біз өндірістік операцияларды жауапкершілікпен, Қазақстан Республикасының заңнамасын және халықаралық ережелердің, стандарттардың және озық тәжірибелердің талаптарын бұлжытпай сақтай отырып жүргізудеміз. Мердігерлер мен жабдықтаушылар өздерінің NCOC компаниясымен жасалған келісімшарттарының баптарына сай бізбен бірге орындайтын жұмыстарының барлық салаларында денсаулықты сақтау, еңбекті және қоршаған ортаны қорғау саласындағы саясаттарымызды сақтауға міндетті.

Біздің тәсілдемеміз қатерлерді басқарудан тұрады. Тұжырымдамалық деңгейде бұл тәсілдемеге кез келген қызметке байланысты қатерлер мен болуы ықтимал зардаптарды анықтау және зерделеу; сол қатерді барынша азайту немесе оның әсерін қолайлы деңгейге дейін төмендету шараларын қолдану; үнемі қатерлерді қайта тексеру және оларды бақылау шараларын жетілдіру кіреді.

Бағдарламалар

Экологиялық талаптардың сақталуын және қоршаған ортаның қорғалуын қамтамасыз етудің маңызды бағдарламаларына қоршаған

ортаға әсерді бағалау, аялық зерттеулер және мониторинг жүргізу, сонымен қатар экологиялық сезімталдық карталарын әзірлеу жатады. Бүйір жақтағы блокты қараңыз.

Қолжетімділік

NCOC компаниясы экологиялық мониторинг бойынша қорытындылар туралы мәліметтерді түрлі нысанда береді: бастапқы тәуелсіз техникалық сараптамасы бар ғылыми жарияланымдар, есептер, қоғамдық тыңдау, ҚОӘБ, қоғамдық және салалық форумдардағы презентациялар, NCOC компаниясының веб- сайты, БАҚ-тағы мақалалар және компанияның кітапшалары (бүйір жақтағы блокты қараңыз).

NCOC компаниясы Солтүстік Каспий бойынша Өнім бөлісу туралы келісім талаптарына сай экологиялық мониторингінің жинақталған деректерін қоршаған ортаны қорғау үшін жауапты мемлекеттік органдарға тікелей ұсынады. Ол органдар халықты тиісті түрде ақпараттандыруды қамтамасыз етеді. Мысалы, «Қазгидромет» РМК (ҚР Энергетика министрлігі) экологиялық мониторинг департаменті қоршаған ортаның күйі туралы ай сайынғы, тоқсан сайынғы және жыл сайынғы есептерді жариялайды, олар қосымшалар түрінде NCOC компаниясының «Болашақ» МГКДҚ және шектес аумақта орналасқан ауа сапасын бақылайтын өндірістік стансаларынан алынып, талданған деректерді қамтиды.

Табиғатты қорғау іс-шараларының жоспарлары

NCOC компаниясы қоршаған ортаны қорғау мақсатында қабылдап жатқан шаралар жыл сайын қоршаған ортаны қорғау саласындағы бақылаушы органдармен бекітілетін Табиғатты қорғау іс-шараларының жоспарында реттеледі. Жыл сайынғы Табиғат қорғау іс-шараларының жоспарында жобалардың келесі түрлері қарастырылған: экологиялық зерттеулер және атмосфераның, судың, топырақтың және биоалуантүрліліктің мониторингісі; қатты және сұйық қалдықтармен жұмыс істеу; мұнай төгілімдеріне ден қою; көгалдандыру; қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша ағарту қызметі. Табиғат қорғау іс-шаралары жоспарының орындалуы туралы есептер тоқсан сайын мемлекеттік органдарға беріледі.

Экологиялық қолдау тобы

Экологтар құрлық кешеніндегі, теңіз кешеніндегі және Баутин теңіз операцияларын қолдау базасындағы бөлімдердің штатына кіреді және экологиялық заңнама мен нормативтік талаптарды сақтау мәселелері бойынша тексеру жүргізіп, кеңестер береді. Экологтар тобы күнделікті (алдын ала хабарлап және ескертусіз) тексеру жұмыстарын жүргізеді, жұмыс орнында нұсқамалар береді және процестің өзгерістерін басқарудың экологиялық аспектілерінде, оқиғаларға ден қоюда, эмиссияларға рұқсат алуда, мониторинг жүргізуде және есептер беруде көмек көрсетеді.

5.2. КАСПИЙ ӨҢІРІНДЕГІ ЭКОЖҮЙЕНІҢ БИОАЛУАНТҮРЛІЛІГІ

Каспий теңізі – сирек кездесетін, осы су қоймасында ғана мекендейтін және эндемик түрлердің үлесі жоғары экологиялық жүйе. Осы өңірдегі бірегей биоалуантүрлілікті қорғау және сақтау тұрақты даму шеңберіндегі ең басты мақсат болып табылады.

Саясат, жоспарлар және бағдарламалар

Жыл сайын теңізде төрт экологиялық зерттеу (жылдың әр маусымында біреуден) және құрлықта екі зерттеу жүргізіледі. Осы зерттеу жұмыстарының көлеміне Каспий өңірінің флорасы мен фаунасы түрлерінің таралуы және популяцияларының динамикасы туралы анағұрлым анық мағлұмат алу мақсатында флора мен фаунаны, су түбіндегі организмдерді, топырақ пен атмосфералық ауа сапасын зерттеу жұмыстары кіреді. Жоба жүзеге асырыла бастағаннан бері 200-ден астам экологиялық және флора мен фаунаға қатысты зерттеулер жүргізілді.

Солтүстік Каспий мен Жайық өзені атырабының экологиялық сезімтал болуына байланысты Солтүстік Каспий жобасын жүзеге асыруды бастауға рұқсат қазақстандық ғалымдар мен сарапшылар тобы әзірлеген арнайы экологиялық талаптар негізінде 1993

жылы үкімет шешімі бойынша берілді. Осы шешімге сай жағалау бойында жаңа қорғау аймақтары белгіленді, сонымен қатар операциялар жүргізуге маусымдық шектеулер ұсынылып, NCOC балықтардың кәсіпшілік түрлерінің, құстардың және итбалықтардың қоныс аударуына, қоңдану және көбею орындарына әсер етпеу үшін бұл шектеулерді сақтап келеді. Соңғы жылдары қорғау аймақтары кеңейтілді. 2012 жылы NCOC акционері «Эни» компаниясының қатысуымен көтерілген қоғамдық-жеке меншік бастама нәтижесінде «Ақжайық» мемлекеттік табиғи резерваты ЮНЕСКО-ның «Адам және биосфера» бағдарламасы шеңберінде биосфералық қорық статусына ие болды.

NCOC компаниясының барлық нысандарында аң аулау мен балық аулауға тыйым салынған, тек Компанияның экологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында ғылыми мақсаттарда балық ауланады.

NCOC компаниясы құрлық кешеніндегі, сондай- ақ теңіз кешеніндегі инженерлік-техникалық және құрылыс жұмыстарының барлық кезеңдерінде биоалуантүрлілікті сақтау жөніндегі іс-шаралардың ерекше жоспарларын әзірледі. Негізгі түрлерге арналған кейбір бағдарламалар төменде сипатталған. (Анағұрлым нақты ақпарат осы жылы NCOC компаниясының жаңа «Экологиялық зерттеулер мен бастамалар» атты кітапшасында берілген.)

Каспий итбалығы

NCOC компаниясы 2005 жылдан бастап алдыңғы жылдардағыдай 2018 жылы қазақстандық сарапшылардың қатысуымен және қазақстандық және ресейлік ғылыми-зерттеу институттарының бақылауында итбалықтарға зерттеу жүргізді. 2018 жылы итбалықтарды зерттеу 26 қаңтарда басталып, 8 наурызда аяқталды. Түрлі уақыттарда кемелердің борттарында NCOC қызметкерлерінің қатарынан он бір ерікті болды; олар «Маңғыстау-3» және «Тұлпар» мұзжарғыш кемелерінен итбалықтарды қадағалаушылар міндетін атқарып, сарапшыларға Баутин базасы мен Қашаған кен орны арасындағы маршрутты зерделеуге көмектесті. Кемелердің бортындағы қадағалаушылар ғылыми деректерді жинаумен қатар жобаны жүзеге асыру басында

теңіздегі сүтқоректілер жөніндегі сарапшылармен әзірленген әсерді төмендету жөніндегі ұсыныстарға сай кемелердің капитандарына итбалықтармен соқтығысудың алдын алуға көмектеседі. Бұл шараларға қосымша итбалықтар шоғырланған аралдарды анықтау үшін тікұшақтармен барлау жұмыстары жүргізіледі. Тікұшақтармен барлау жұмыстарының нәтижелері тікелей мұзжарғыш кемелердің бортына жолданып, кеме капитандары мен итбалықтарды қадағалаушылар жануарларды қорғау үшін анағұрлым қауіпсіз маршрутты анықтайды. Соңғы жылдары NCOC пайдаланып жатқан барлық мұзжарғыш кемелердің борттарында тепловизорлар орнатылған. Осы камералар итбалықтарды күндіз де, түнде де, қарлы дауылда және тұман басқанда кемеден бірнеше жүз метр қашықтықтан қадағалауға мүмкіндік береді.

Қадағалаушылардың топтары Атырау облысы бойынша Экология департаменті мен облыстық аумақтық орман шаруашылығы және жануарлар әлемі инспекциясы инспекторларының жетекшілік етуімен жұмыс істеді.

Ихтиофауна

Жобаның теңіз алаңдарында көктемде, жазда және күзде балықтарды зерттеу жұмыстары тұрақты түрде жүргізіледі. Балықтардың индикаторлық «отырықшы» түрлерінің (бұзаубас балық) тіндерінің үлгілері ішінара көмірсутегілер мен ауыр металдардың бар-жоғына қатысты талданады.

Кезінде бекіре тұқымдас балықтар Каспий теңізіндегі ең құнды балық түрлері болған. Қазіргі уақытта осы түрге жойылып кету қаупі төніп тұр және 2014 жылы Каспий маңы мемлекеттері бекіре тұқымдас

балықтардың популяциясын қалпына келтіру үшін оны кәсіпшілік мақсатында аулауға тыйым салу туралы уағдаластыққа қол жеткізді. Оператор 1998 жылы жобамызды жүзеге асырудың ең алғашқы кезеңдерінде Жайық өзенінің атырабында балық өсіретін зауытты пайдалануға беруге қолдау көрсетіп, кейінгі жылдарда да зерттеу жұмыстарын қаржыландыруды жалғастырды және балық өсіретін зауытты жаңарту жобаларына атсалысты. 2018 жылы NCOC Жайық-Атырау бекіре балық өсіру зауыты үшін сумен жабдықтау жүйесін жаңартуға қаржылық қолдау көрсетіп, сонымен қатар сол зауыттың мамандарының Қазан қаласында (Ресей) өткен ғылыми конференцияға қатысуына демеушілік көмек көрсетті. Сондай-ақ 2018 жылы NCOC компаниясы бекіре тұқымдас балықтардың популяциясын қолдау үшін балық қорларына келтірілген зиянды өтеу аясында 700 мыңнан астам шабақ өсіру жөніндегі іс- шаралардың үшжылдық бағдарламасын аяқтады.

2018 жылы құстарды зерттеу жұмыстары

Жыл сайын құстардың 280-нен астам түрлері Еуразия мен Сібірден Африкаға және Үндістанға қоныс аударып, жол бойынша Солтүстік Каспийдің сулы-батпақты алқаптарының қамыс қопаларында тасалану және тынығу үшін біраз уақыт тоқтайды.

Оператор құстарды жыл сайын зерттеу жұмыстарын 2000 жылдан бері жүргізіп келеді: құстардың маусымдық қоныс аудару кезеңдерінде (көктем және күз) жыл сайынғы екі зерттеу жұмысы, құстардың көбею кезеңінде жағалау аймағындағы ұяларының таралуын зерттеу, су мен су маңы құстарының қыстауларын бақылау, құрлықтағы және теңіздегі өндірістік нысандар орналасқан өңірлерде бақылау жұмыстары орындалады.

Орнитологиялық зерттеулер батысында Еділ атырабынан бастап, шығысында Жем атырабына дейінгі, солтүстігінде Атыраудан бастап, оңтүстігінде

Ақтауға дейінгі ауқымды өңірді қамтиды. Зерттеушілер топтарының құрамына NCOC компаниясының және мердігерлердің экологтары мен орнитологтары, сонымен қатар Атырау облысы бойынша экология департаментінің және Облыстық аумақтық орман шаруашылығы және жануарлар әлемі инспекциясының инспекторлары кіреді.

2018 жылы құстардың күзгі қоныс аударуы кезінде олардың популяциясының тығыздығы

жоғары болды. Іс жүзінде қазан айындағы зерттеу жұмыстары кезінде 544 000 құс тіркелді, құстардың бұндай көп саны бұрын- соңды тіркелген жоқ. Осы өңірге тән негізгі түрлердің бірі сыбырлауық аққудың саны 2000 жылдан бері ең көп болды және 91 000 бас құрады. Құстардың кеңістікті таралуы өзгеріп отыр, бұл ретте шығыс бөліктегі Комсомолец шығанағы теңіз деңгейінің төмендеуі салдарынан іс жүзінде кеуіп бара жатқанына байланысты ондағы қоқиқаздар мен сыбырлауық аққулар азайып барады.

Жем өзенінің атырабы мен Еділ мен Жайық өзендерінің атыраптары арасындағы аумақта да дәл осындай жағдай. Бұл құстардың тасаланатын орындар мол Итбалық аралдары маңындағы жылы және тайыз суда көптеп шоғырлануына себеп болды.

5.3. СУ ҚОЙМАЛАРЫНА ТӨГІНДІЛЕР

NCOC компаниясы гидрооқшаулағыш төсемі бар булану тоғандарын тазартылған өндірістік суды қолданудың анағұрлым қауіпсіз әдісі ретінде пайдаланады (булану тоғандары бойынша нақты мысалдың талдамасын қараңыз). Өндірістік процестер барысында түзілген тазартылған сарқынды су, сонымен қатар шаруашылық-тұрмыстық сарқынды су торлы сүзгілерден өткізіліп, су буланатын булану тоғандарына төгіледі, беткі су қоймаларына, соның ішінде Каспий теңізіне сарқынды су төгілмейді.

Тазартылған кәріздік сарқынды сумен және техникалық сумен бірге булану тоғандарына төгілетін көмірсутегілердің жалпы көлемі 2018 жылы 15,95 тоннаны құрады.

2018 жылы NCOC компаниясы ҚР табиғат қорғау саласындағы талаптарына сай булану тоғандарына тазартылған су төгуге қажетті барлық рұқсаттарды алды (Нақты жағдайдың талдамасында сипатталған бір ғана жағдайды қоспағанда).

Тұщы су туралы тарауда көрсетілгендей, 2018- 2020 жылдар аралығында NCOC техникалық және өндірістік процестердің нәтижесінде түзілген сарқынды су ағынын барынша қайта пайдалану үшін «Болашақ» МГК ДҚ-да сарқынды су тазартудың қосымша қондырғысын салуды жоспарлап отыр.

5.4. ПАРНИК ГАЗДАРҒА ЖАТПАЙТЫН АТМОСФЕРАЛЫҚ ШЫҒАРЫНДЫЛАР

NCOC компаниясының нысандарындағы атмосфералық шығарындылардың негізгі көздері – алау қондырғысы, газ турбиналары, қазандықтар және дизельді генераторлары.

Алау қондырғысы мұнай мен газ өндіретін барлық нысандардың құрамына кіреді және қондырғы үшін «сақтандырғыш клапан» қызметін атқарады. Аздаған тұтандыру оттығы жағуға дайындықты қамтамасыз ету үшін үнемі жанып тұрады. Алау қондырғысының биіктігі жану өнімдерінің атмосферада барынша сейілуін қамтамасыз етуге есептелген. Құрлық және теңіз кешендерінің нысандарына электр энергиясы кен орнында өндірілетін ілеспе газбен жұмыс істейтін газ турбиналарынан беріледі. Турбиналар азот оксидінің шығарындыларын азайтуға есептелген арнайы жанарғылармен жабдықталған. Қазандықтар бу өндіруді, су қыздыруды және ғимараттарды жылытуды қамтамасыз етеді. Қазандықтар отын газымен жұмыс істейді; сонымен қатар дизель жанармайын да пайдалануға болады. Дизель генераторлары тек резервтік энергиямен жабдықтау үшін ғана пайдаланылады.

2018 жылы NCOC компаниясының барлық операциялары салдарынан атмосфераға шыққан парниктік газдарға жатпайтын шығарындылар көлемі рұқсат етілген көлемнің 21% құрады, атап айтқанда:

• ұшпа органикалық қосылыстар (ҰОҚ) – 943 тонна;
• күкірт диоксидтері (SO₂) – 27 949 тонна;
• азот оксидтері – 2 550 тонна (NO_x, парниктік газдың атмосфералық шығарындылары туралы тарауда көрсетілгендей, N₂O қоспағанда).

2017 жылғымен салыстырғанда ҰОҚ және NO_x шығарындылары мұнай өндіру көлемі 60% ұлғайғанын ескергенде шамамен бірдей болды. SO₂ шығарындылары есептік кезеңде алауда газ жағу көлемінің қырық пайызға азаюына байланысты күрт төмендеді.

Ауа сапасын бақылау NCOC өндірістік мониторинг жүргізу жалпы бағдарламасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ол бірнеше компоненттерден тұрады, соның ішінде:

Алау асты бақылау жұмысы

Мезгіл-мезгіл ауа сынамаларын алуға және метеорологиялық зерттеулер жүргізуге арналған аспаптармен жабдықталған арнайы көлік құралдарымен алау асты бақылау жұмыстары жүргізіледі. Осы көлік құралы сынама алу және шығарындылардың сипаттамаларын анықтау үшін алау жалынының астынан өтеді.

Шығарынды көздері жанындағы мониторинг

Шығарындылардың әрбір көзі үшін шекті рауалы шығарынды (ШРШ) нормалары есептеледі, NCOC компаниясы оларды сақтауға міндетті. Шығарынды көздері жанындағы нақты шығарындыларды өлшеу жұмыстары аспаптық әдіспен жүргізіледі.

Мысалы, ірі шығарынды көздеріндегі газ шығатын түтіктерде азот оксидтерінің, күкірт диоксидтерінің, көміртегі оксидінің мөлшерін, газ ағынының жылдамдығын, қысымы мен температурасын өлшеу мақсатында мезгіл-мезгіл газ сынамаларын алуға арналған зонд және Пито түтігін енгізу үшін арнайы сынамалар алу нүктелері бар.

Ауа сапасын бақылау стансалары

Атырау облысында ауа сапасына бақылау жүргізетін жиырма станса атмосферадағы түрлі қосылыстардың мөлшерін тәулік бойы өлшеп, метеорологиялық деректер жинау жұмыстарын жүргізуде.

Төрт станса «Болашақ» МГК ДҚ 7 км құрайтын санитарлық қорғау аймағының периметрі бойынша орналасқан; оларға қосымша жақын маңдағы аудандарда, соның ішінде Доссор мен Мақат та жеті станса бар; тоғыз станса Атырау қаласының өзінде орналасқан. «Қазгидромет» мемлекеттік метеорологиялық агенттігі атмосфералық ауа сапасына мониторинг жүргізеді және ай сайынғы және жыл сайынғы жиынтық деректерді өзінің веб- сайтында жариялайды. Сонымен қатар Атырау облысының Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы қызметкерлері үшін деректерді онлайн режимінде пайдалану мүмкіндігі қамтамасыз етілді.

Күкіртсутегі

Күкіртсутегі (H₂S) көптеген адамдарда алаңдаушылық туғызып отырған атмосфераға тарайтын шығарындылар құрамындағы парниктік газға қатысы жоқ тағы бір қосылыс болып табылады. Ол – жанғыш және уыттылығы жоғары, өткір жағымсыз исі бар заттек. Күкіртсутегі оттегі болмағанда күкіртті органикалық заттектер ыдырайтын кез келген жерде түзілуі мүмкін, сондықтан табиғатта ол батпақ газдары және жанартаулардың шығарындылары құрамында (кейде өте көп көлемде) болады. Сондай-ақ бұл заттек тері илейтін және целлюлоза-қағаз шығаратын кәсіпорындарда, күкіртті шикі мұнай дайындау және тасымалдау барысында түзіледі.

NCOC компаниясының ұңғыма ернеулеріне, лезде буланатын газ компрессорларына және басқа да жабдықтарға өте жақын жерде жұмыс істейтін мамандары арнайы оқу курсынан өтіп, жеке детекторлармен жабдықталады. Күкіртсутегінің (H₂S) жоғары концентрацияларына байланысты қауіпті өндірістік фактор әсер етуі мүмкін жағдайда олар респираторлар мен тыныс алу аппараттарын пайдаланады. Аталған орындардан алыстаған сайын қауіп-қатер деңгейі төмендеп, жоғары деңгейдегі концентрациялардың болу ықтималдығы да азаяды.

NCOC компаниясы «Болашақ» МГКДҚ тұрғындар үшін қауіпті емес деп сенімді түрде мәлімдей алады. Қауіпсіздіктің негізгі кепілі – «Болашақ» МГК ДҚ айналасындағы 7-километрлік буферлік аймақ (санитарлық қорғау аймағы немесе СҚА); СҚА- ның осындай аумағы жақын маңдағы елді мекендерде тұратын адамдарды атмосфералық шығарындылардың халықтың денсаулығына ұзақ мерзім әсер етуінен қорғауға және тіпті штат тан тыс оқиғалар орын алған жағдайда жоғары деңгейлі сенімділік қорын құруға жеткілікті құрал болып табылады. Осындай сенімділік ыждағатты жобалауға, зерттеу және компьютерлік үлгілеу нәтижелеріне, мемлекеттік сараптаманың жүргізілуіне және мемлекеттік органдардың рұқсаттарын алуға, сонымен қатар үлгілердің дұрыстығын растаған алдыңғы пайдалану тәжірибесіне негізделген (суретті қараңыз). 2018 жылы үздіксіз мониторинг жүргізу нәтижелері алдыңғы жылдардағыдай H₂S мөлшерінің қысқа мерзімді жоғары деңгейлері (1 мен 20 мину т аралығында) іс жүзінде «Болашақ» МГК ДҚ-ға қарағанда Атырау қаласында орын алуы әлдеқайда ықтимал екенін көрсетіп отыр. Ауа сапасын бақылау жөніндегі құзырлы мемлекеттік агенттік болып табылатын «Қазгидромет» РМК 2018 жылы «Болашақ» МГК ДҚ төңірегінде жоғары ластану (ЖЛ) немесе экстремалды жоғары ластану (ЭЖЛ) жағдайларының тіркелмегенін растады. NCOC ауа сапасын бақылайтын барлық жиырма стансасының жиынтық деректері жарияланған «Қазақстан Республикасының 2018 ж. қоршаған орта жай-күйі туралы ақпараттық бюллетень» атты есепті қараңыз (www.kazhydromet.kz).

5.5. МҰНАЙДЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ТӨГІЛУІ

Көрсеткіштер

NCOC компаниясының өндірістік операциялары нәтижесінде 2018 жылы қоршаған ортаға көмірсутегілердің 1 баррельден астам көлеміндегі төгілім көрсеткіші 0 шамасында болды (жалпы көлемі: мұнай баламасының 0 барреліне тең).

Тәсілдеме

NCOC КОМПАНИЯСЫ ҮШІН БІРІНШІ БАСЫМДЫҚ – МҰНАЙ ТӨГІЛІМДЕРІНІҢ АЛДЫН АЛУ. ЕКІНШІДЕН, АЛДЫН АЛУ ЖӨНІНДЕГІ ШАРАЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІНЕ ҚАНШАЛЫҚТЫ СЕНІМДІ БОЛҒАНЫМЫЗҒА ҚАРАМАСТАН, NCOC КОМПАНИЯСЫ ОНДАЙ ОҚИҒАЛАР ОРЫН АЛҒАН ЖАҒДАЙДА ОЛАРДЫ ШҰҒЫЛ ТҮРДЕ ЖӘНЕ ТОЛЫҚ ЖОЮҒА ҮНЕМІ ДАЙЫН.

2018 ж. қабылданған шаралар

• Алдын алу. Мұнай төгілімдерінен қорғанудың анағұрлым тиімді құралы төгілу қатерлерін анықтау арқылы, сонымен қатар сол қатерлердің әсерін төмендету үшін үнемі қауіпсіздіктің қатаң стандарттарын қолдана отырып, бастапқы кезден олардың алдын алу болып табылады.
• Технологиялар. Біз мұнай төгілімдерін жоюға ықпал ететін түрлі инновациялық технологиялардың бірқатарын енгізудеміз және жаңа, әлдеқайда тиімді әдістерді зерделеу жұмыстарына белсенді атсалысып жатырмыз (нақты мысалдың талдамасы – Мұз жағдайында мұнай төгілімдерін жою жөніндегі бірлескен салалық бағдарламаны (JIP) қараңыз).
• Жою амалдарын үйрету. NCOC компаниясында мұнай төгілімдерін жою жөніндегі арнайы топ құрылған, ол толық оқудан өткен және жұмыспен толық қамтылу жағдайында жұмыс істейтін жүзге жуық мамандардан және Солтүстік Каспийдегі қоршаған ортаның қатаң жағдайларына есептелген, Баутин мен Дамбадағы теңіз

операцияларын қолдау базаларында сақталып жатқан жабдықтардан тұрады. NCOC компаниясында Мұнай төгілімдерін жоюдың кешенді жоспары әзірленген, сонымен қатар тұрақты түрде оқу- жаттығу сабақтары өткізіліп тұрады. 2018 жылы ағымдағы шағын ж аттығуларға қосымша NCOC компаниясының барлық нысандарында мұнайдың көп төгілуін үлгілей отырып, 3-деңгейлі төгілімдерді жою бойынша екі жаттығу өткізілді. Астрахань қаласында қол қойылған Төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою саласындағы ынтымақтастық туралы келісім шеңберінде 2018 жылғы 2-3 тамызда Каспий маңы мемлекеттерінің халықаралық «Теңіз-2018» бірлескен жаттығулары өтті. Түрлі елдердің жауапты мемлекеттік органдары мен мұнай компанияларының өкілдерінен тұратын жұмыс топтары мұнайдың (үлгіленген) төгілімін жоюға қатысты. Жаттығулар аяқталған соң Баутин базасында NCOC компаниясының мұнай төгілімдерін жоюға арналған жабдықтары көрсетілді.

Содан кейін 14 және 18-20 қыркүйекте «Алтын қыран» атты 3-деңгейлі мұнай төгілімін жою жөніндегі өңірлік жаттығулар өткізілді. Жаттығуларға NCOC пен мердігерлердің жүзден астам жұмыскерлері, сонымен қатар тиісті республикалық және жергілікті мемлекеттік органдардың алты өкілі қатысты.

Мұнай көп төгілгенген жағдайда NCOC «Ойл Спил Респонс Лимитед» компаниясынан (Ұлыбританияның Саутгемптон қаласында орналасқан мұнай төгілімдерін жою жөніндегі бірлескен компания) және өзінің акционерлері болып табылатын бас компанияларынан қосымша көмек сұрата алады. Осы жылы мұнай төгілімдерін үлгілеуге «Ойл Спил Респонс Лимитед» компаниясының екі өкілі (алғаш рет), сонымен қатар «Шелл» және «ЭксонМобил» компанияларының қырықтан астам жұмыскері қатысты. Жаттығулар барысында NCOC оқиғаларды басқару тобының және дағдарысты жағдайларды басқару тобының мүшелері NCOC компаниясының Атырау оқу орталығында оқиғаларды басқару жүйесі шеңберіндегі іс-әрекеттерді және дағдарысты жағдайларды басқару әдістерін іс жүзінде байқап көрді, соның ішінде онлайн режимінде ресурстарды сұрату мен қадағалауға арналған бағдарламалық құралдарды қолданды және барлық қатысушыларға ағымдағы үлгіленіп жатқан ахуал туралы мәліметтерді шынайы уақыт режимінде беру үшін жалпы операциялық көріністі дайындады. Жаттығулар мол тәжірибе жинақтауға және өте бағалы ой- пікірлер алуға мүмкіндік берді, олар ТЖ мен дағдарысты жағдайларға даяр болу және ден қою процесін үздіксіз жақсарту үшін пайдаланылатын болады.

5.6. ҚАЛДЫҚТАР

Компания қызметінде 2018 жылы түзілген қалдықтардың жалпы көлемі 10 976 тонна құрады, оның ішінде ҚР Экологиялық кодексіне сай қауіпті сипаттамалары бар, қауіпті қалдықтар санатына жататын қалдықтар 5 731 тонна және қауіпті емес қалдықтар санатына жататын қалдықтар 5 245 тонна болды.

Компанияның теңіз және құрлық нысандарындағы құрылыс жұмыстарының аяқталуына байланысты 2018 жылы түзілген қалдықтар көлемі 2017 жылғымен салыстырғанда 58% азайды.

Саясаттар мен бағдарламалар. NCOC компаниясының қалдықтарды басқару жөніндегі жүйесінің басты міндеті – Компанияның өндірістік операцияларын тиісті түрде жоспарлау арқылы қалдықтарды түзілу көзінде немесе технологиялық процесс барысында азайту немесе түзілуіне мүлде жол бермеу.

Қалдықтармен жұмыс қалдықтардың түзілу кезінен бастап ақтық кәдеге жаратылғанына дейін жүргізіледі. Қалдықтарды сұрыптау процестің қауіпті және қауіпті емес қалдықтарды араластырмауға мүмкіндік беретін маңызды кезеңі болып табылады.

ҚР Экологиялық кодексі қазіргі уақытта рұқсат ететіндіктен, тамақ қалдықтары мен медициналық қалдықтар (қауіпті деп есептеледі) теңізде қалдықтарды өртеуге арналған пеште өртеледі. Өртеу барысында алынған күл құрлық нысандарына тасымалданады.

ҚР Экологиялық кодексіндегі өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі туралы жаңа баптардың сақталуын жақсарту үшін құрлық кешеніндегі өнеркәсіптік қалдықтарды сақтау алаңын жаңарту жұмысы орындалуда, ол қалдықтарды қосымша сұрыптауды және қалдықтарды қадағалау процестерін көздейді. Өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі туралы баптарға сай қалдықтар кейінгі өңдеу және қайта пайдалану үшін мамандандырылған ұйымдарға тапсырылады.

«Қызметкерлердің қоғамдық өмірге араласуы» атты 9.2-тараудағы NCOC кеңселерінде және «Самал» вахталық кентінде «Жасыл кеңсе» бастамалары шеңберінде қалдықтарды қайта пайдалану туралы қосымша ақпаратты қараңыз.

5.7. ҚҰРЛЫҚТАҒЫ ЖӘНЕ ТЕҢІЗДЕГІ ЗЕРТТЕУЛЕР

NCOC компаниясы теңізде деректер жинау және теңіз суы мен түптік шөгінділердің химиялық құрамын талдау үшін, сонымен қатар балықтар популяциясын, бентос пен планктонды зерттеу үшін кешенді экологиялық мониторинг бағдарламасын жүзеге асыруда. 1994 жылдан бері жоба шеңберінде сан түрлі 900-ға жуық стансада мониторинг бойынша шамамен қырық теңіз зерттеуі жүргізілді. Жылына екі рет орындалатын зерттеулер кезінде жиналған деректер ауа райы жағдайлары, су сапасы (тұздылығы, қоректік заттар мен металдардың мөлшері және т.б.), түптік шөгінділердің сапасы (металдардың мөлшері, көмірсутегілердің жалпы концентрациясы және т.б.) туралы мәліметтерді және биологиялық деректерді (микроорганизмдер, фитопланктон, зоопланктон, ихтиофауна) қамтиды. 2013 жылдан бері атмосфералық ауа сапасын және құстарды зерттеу жұмыстары, сонымен қатар каспий итбалығына қосымша зерттеулер жүргізілуде.

NCOC компаниясы өзі орындап жатқан қоршаған ортаға әсердің мониторингісі, биоалуантүрлілікті және атмосфералық ауа сапасын зерттеу жұмыстары, сарқынды суды тазарту, қалдықтармен жұмыс және қоғамдық экологиялық бастамалар нақты сипатталған, көлемі 40 беттен тұратын «Экологиялық зерттеулер мен бастамалар» атты кітапша шығарды. www.ncoc.kz. қараңыз.

5.8. ПАЙДАЛАНУДАН ШЫҒАРУ ЖӘНЕ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ШАРАЛАРЫ

Пайдаланудан шығару Солтүстік Каспий бойынша Өнім бөлісу туралы келісімнің баптарымен, сонымен бірге нақты жоспарлау және уақтылы қаржыландыру арқылы реттеледі. Пайдаланудан шығаруды және қалпына келтіру шараларын жоспарлау және орындау басқа кез келген техникалық жобадағыдай тәсілмен жүзеге асырылады. Нақты нысан үшін қолайлы нұсқаны анықтау мақсатында әрбір бағдарлама үшін қоршаған ортаға әсерді бағалау жұмысын жүргізу қажет.

2018 жылы пайдаланудан шығару жұмыстары орындалған жоқ. Сонымен қатар жоба шеңберіндегі бірде-бір жер телімінде бұрынғы жылдары немесе жақын арада орын алған және қалпына келтіру шараларын қажет ететін ластану жағдайлары анықталған жоқ.

NCOC компаниясының өндірістік нысандары электр энергиясымен, жылумен және бумен жабдықтауға қатысты автономды жұмыс істейді. Жанама шығарындылар Баутин базасы және Атырау оқу орталығы сияқты қосалқы нысандар үшін электр энергиясын сатып алу салдарынан болады. NCOC компаниясының өндірістік операциялары барысында 2018 жылы тұтынылған энергияның жалпы көлемі 42,25 млн. гигаджоульге (ГДж) тең болды. Осы көлемнің ішіндегі 0,11 миллион ГДж импортталды (сатып алынды).

2018 жылы энергияны пайдаланудың қалыптандырылған қарқындылығы (өндірілген

өнім бірлігіне шаққандағы энергияның пайдаланылуы) мұнай баламасындағы өнімнің тоннасына шаққанда 0,05 ГДж құрап, көрсеткіштерді 2017 жылмен салыстырғанда 13% жақсартуға мүмкіндік берді.

2018 жылы NCOC алдыңғы жылы басталған нысандарды энергиялық тиімділіктері бойынша тексеру жұмысын жалғастырды. Құрлық және теңіз кешендеріндегі негізгі нысандарда осы жұмысты 2019 жылы аяқтау және энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру жөніндегі анағұрлым перспективалы шараларды анықтап, оларды орындау мақсатында Компанияның энергия тиімділігін қамтамасыз ету жоспарына енгізу жоспарланып отыр.

2017 жылы ұсынылған энергия үнемдеу жөніндегі шаралардың бірі жаңғыртылатын энергияны пайдалануға қатысты. Бұл Баутин теңіз операцияларын қолдау базасының асханасындағы су жылытатын күн коллекторлары қондырғысы. Қазіргі уақытта жұмыстар жүргізіліп жатыр және олар 2019 жылдың бірінші тоқсанында аяқталады деп жоспарлануда.

NCOC компаниясы энергия тиімділігі саласындағы ақпаратпен алмасу және оңтайлы тәжірибемен бөлісу, жаңғыртылатын энергия көздерін пайдалану және көміртегі әсерін азайту мақсатында өзінің акционерлік компанияларының мамандарын тарта отырып сарапшылар тобын құруда.

Сонымен қатар біз энергия тиімділігіне және компанияда энергия тиімділігін насихаттауға анағұрлым жүйелі тәсілдеме қолдануды қамтамасыз ету мақсатында энергия басқару жүйесін енгізуді жоспарлап отырмыз.

6.2. ГАЗДЫ АЛАУДА ЖАҒУ

NCOC компаниясы «Жұмыстың штаттық режимінде алауда газ жақпау» саясатын ұстанады.

Қашаған кен орнын игерудің І кезеңі жобасы бастапқыда жұмыстың штаттық режимінде газдың алауда жағылуын, яғни табиғи газдың артық көлемін «штаттық» жағуды есепке алмай әзірленген болатын, өйткені кез келген мұнай- газ жобасы мұнай өндіру

барысында кәдеге жаратудың басқа экономикалық тұрғыда пайдалы тәсілін көздемейді. Керісінше, Қашаған кен орнын игерудің І кезеңінде өндірілген бүкіл газ қойнауқатқа кері айдалады, отын ретінде пайдаланылады немесе сатуға жіберіледі. Дей тұрғанмен, өндірістік операцияларды орындау барысында уақытша техникалық себептер байланысты (мысалы, қосу-реттеу жұмыстары, газдың аздаған мөлшерінің ысырма арқылы алау коллекторларына шығуы немесе пайдалану жұмысындағы істен шығулар кезіндегі біржолғы алауға шығарылуы) өңдеуге мүмкін болмайтын газды жоюдың анағұрлым қауіпсіз және тиімді тәсілі ретінде оны алауда жағу қажет болады. Осындай жағдайларда алауда жағылатын газ көлемі есептеліп, есепке енгізілуде.

NCOC компаниясының өндірістік операциялары барысында алауда жағылған көмірсутегі газының көлемі 2018 жылырұқсат етілген көлемнің 20.8% құрады, атап айтқанда 63 миллион м3(стандартты текше метр) болды. Алауда газ жағу көлемі 2018 жылы өнім өндіру көлемі 60% ұлғайғанына қарамастан алдыңғы жылмен салыстырғанда шамамен 40%-ға төмендеді. Пайдалану сенімділігі күткенімізден жоғары болды және қосу-реттеу жұмыстары барысындағы жақсартылған технологиялық тұрақтылық бізге алауда газ жағу көлемін өндірілген газдың жалпы көлемінің 1% төмен деңгейде ұстауға мүмкіндік берді.

Қазақстан Республикасындағы тікелей шетелдік инвестициялар тартылған ең ірі жоба болып табылатын Солтүстік Каспий жобасы Қазақстан азаматтары үшін жұмыс орындарын ашу және жергілікті компанияларға мүмкіндіктер жасау арқасында экономиканың дамуына елеулі ықпал етуде.

2018 жылы жергілікті тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге 424 миллион АҚШ доллары жұмсалды,

бұл жалпы шығындардың 43.4% құрайды.

2004 жылдан бастап жергілікті тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге төленген төлемдердің жалпы сомасы 14.1 миллиард АҚШ долларынан асты.

Маңғыстау мен Атырау облыстары сонымен бірге NCOC қаржыландыратын әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асырудан да тікелей пайда алады. Қашаған кен орнын игеру жобасының І кезеңі жүзеге асырыла бастағаннан бері аталған жобалардың жалпы құны жарты миллиард АҚШ долларынан біршама асты.

Жоғарыда аталған және басқа да экономикалық және әлеуметтік пайдалар келесі тарауда анағұрлым толығырақ сипатталады.

8.1. ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЖОБАЛАР

Солтүстік Каспий бойынша ӨБК шеңберінде NCOC компаниясы жыл сайын әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобалардың жүзеге асырылуына бюджет бөледі. 2018 жылы осы бюджет 50 миллион АҚШ долларын құрады. Мектептер, балабақшалар, ауруханалар, спорт нысандарын салу, сонымен қатар жолдар, электр беру желілері мен су құбырлары сияқты инженерлік қамсыздандыру жүйелері мен жергілікті халыққа пайда тигізетін басқа да инфрақұрылымдық нысандарды салуға арналған қаражат Солтүстік Каспий жобасы шеңберіндегі негізгі қызмет жүргізіліп жатқан Атырау және Маңғыстау облыстары арасында тең бөлінеді.

1998 жыл мен 2018 жыл аралығындағы кезеңде 200 әлеуметтік және инфрақұрылымдық жоба жүзеге асырылды. Осылайша, әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобаларға жұмсалған жалпы шығындар 620,8 миллион АҚШ долларын құрады.

2018 ЖЫЛЫ NCOC ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІК БОЙЫНША «ПАРЫЗ» КОНКУРСЫНДА БІРІНШІ ОРЫНҒА ИЕ БОЛДЫ

NCOC компаниясы жыл сайынғы ұлттық «Парыз» конкурсында «Жылдың үздік әлеуметтік жауапты кәсіпорны» номинациясы бойынша жеңімпаз атанды. 2018 жылғы 11 желтоқсанда өткен марапаттау рәсіміне Республика Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысты. Премьер- министр Бақытжан Сағынтаев марапатты NCOC басқарушы директорының орынбасары Жақып Марабаевқа табыс етті.

Бұл марапат осы жылдағы әлеуметтік және инфрақұрылымдық жобалар мен демеушілік және қайырымдылық бағдарламаларының табысты жүзеге асырылғаны үшін берілді.

Әдетте бұндай жобаларды облыстық әкімдіктер ұсынады. ӨБК мен Оператордың тұрақты даму стратегиясының талаптарына сәйкестікті қамтамасыз ету үшін ұсыныстарды NCOC компаниясы мен ӨБК бойынша Өкілетті Орган талдайды; содан кейін

сол ұсыныстар негізінде облыстық әкімдіктермен тығыз қарым-қатынаста жобалар әзірленеді. Жобалар бекітілгеннен кейін NCOC компаниясы барлық кезеңдер үшін, атап айтқанда жобалау және инженерлік әзірленім, келісімшарт беруге арналған тендер, жүзеге асыру және тапсыру-қабылдау үшін жауапкершілік атқарады.

8.2. ДЕМЕУШІЛІК ЖӘНЕ ҚАЙЫРЫМДЫЛЫҚ БАҒДАРЛАМАСЫ

NCOC компаниясы өзінің демеушілік және қайырымдылық бағдарламасы шеңберінде жергілікті халықтың қажеттіліктері мен

2018 жылдың тамыз айында Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданының Маңғыстау ауылында жүз отбасылық жаңа жатақхана пайдалануға берілді. Жатақхана мемлекеттік қызметшілер үшін, негізінен медициналық қызметкерлер мен мұғалімдер үшін салынды.

2018 жылдың қараша айында Атырау облысының Жаңаталап ауылында 200 орындық жаңа демалыс үйі ашылды.

сұраныстарына тікелей көңіл бөледі. Жыл сайын демеушілік және қайырымдылық мақсатындағы шараларға 1,5 миллион АҚШ доллары мөлшеріндегі бюджет бөлініп, ол Атырау және Маңғыстау облыстары арасында тең жұмсалады. Демеушілік және қайырымдылық бағдарламасы жергілікті халықты қолдаудың бес негізгі бағыты бойынша жүзеге асырылуда: денсаулық сақтау, білім беру, спорт, мәдениет және қайырымдылық.

NCOC компаниясының тұрақты даму бағытындағы стратегиялық мақсаттарына сәйкестікті қамтамасыз ету үшін жобалар жергілікті халықтың қатысуын көздеуі тиіс және жергілікті халық үшін тұрақты артықшылықтарды көрсетулері қажет. Бұл жобалар саяси немесе діни ұйымдарды қолдауға бағытталмауы тиіс, әділетсіз нарықтық бәсекеге жағдай туғызбауы керек, жергілікті қоғамдастықтардың және (немесе) табиғи экожүйелердің экологиялық тұрақтылығын бұзбауы қажет. Әдетте жобаларды жергілікті халық ұсынады, бірақ NCOC компаниясы да бастамашы бола алады.

2018 жылы 64 жоба (Атырау облысында 34 жоба және Маңғыстау облысында 30 жоба) жүзеге асырылды. 1998 жылдан бергі кезеңде шығыстардың жалпы сомасы 19 миллион АҚШ долларын құрады. Сонымен қатар 2006 жылдан бері Атырау және Маңғыстау облыстарындағы аз қамтылған отбасылардың балалары мен жетім балалар қатарынан 200 бала үшін жазғы демалыс ұйымдастыруға жыл сайын 300 мың АҚШ долларына дейін қаражат бөлініп келеді. 2018 жылы NCOC компаниясы осы балалардың Бурабайдағы «Балдәурен» орталығына сапары мен демалысын және мәдени-ағарту іс-шараларын қаржыландырды.

2018 жылы NCOC өзінің 2013-2015 жылдар аралығында жүзеге асырған демеушілік және қайырымдылық жобаларына мониторинг жүргізді.

Мониторингтің басты мақсаттары – жобалардың жергілікті жұртшылыққа әсерін бағалау және олардың тиімділік деңгейлерін анықтау. Мониторинг Атырау облысында жүзеге асырылған 66 жоба және Маңғыстау облысында жүзеге асырылған 73 жоба бойынша жүргізілді.

Мониторинг нәтижесінде екі өңірдегі бенефициарлардың 97 пайызы компаниямен көрсетілген көмек олардың жағдайларының айтарлықтай жақсаруына жол бергенін мәлімдеді.

Бұл ретте оң әсердің орташа көрсеткіші 4-балдық жүйе бойынша 3,7 балға жетті. Оған қоса, жүргізілген зерттеу жобалардың біраз кемшіліктерін анықтауға, бенефициарларды толғандыратын әлеуметтік мәселелердің тізімін жасақтауға және болашақтағы демеушілік жобалардың сапасы мен тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді.

Қазіргі таңда компания алынған ұсыныстарды ескере отырып, демеушілік жобаларды іріктеу және жүзеге асыру жұмыстарының сапасын жақсарту мүмкіндігін қарастыруда.

8.3. ЖЕРГІЛІКТІ ҚАМТУДЫ ДАМЫТУ КӨРСЕТКІШТЕРІ

8.4. ЖЕРГІЛІКТІ ҚАМТУ: NCOC КОМПАНИЯСЫНЫҢ САЯСАТЫ ЖӘНЕ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ

NCOC компаниясының жергілікті қамту саласындағы саясаты Солтүстік Каспий бойынша өнім бөлісу туралы келісімнің (СКӨБК) баптарымен және қолданылатын заңнамамен реттеледі, сонымен қатар NCOC миссиясына, стратегиялық мақсатына, құндылықтарына, мақсаттары мен міндеттеріне негізделген.

СКӨБК ережелеріне сай NCOC тауарлары мен қызметтері сапа, қауіпсіздік және бағалар тұрғысынан алғанда шетелдік жабдықтаушылардың ұқсас материалдарымен және қызметтерімен бәсекелесуге қабілетті жергілікті тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерге артықшылық береді. Осылайша, жергілікті қамтуды дамыту Компанияның ең маңызды мәселелерінің бірі болып табылады.

2018 жыл ішінде жергілікті қамту департаменті жергілікті қамтуды дамытудың 2017-2021 жж. арналған бесжылдық жоспарын орындауға басты назар аударды. Бұл жоспарда қазақстандық компаниялар қатысатын мақсатты салалар, жергілікті қамтуды дамыту және үлесін арттыру жөніндегі стратегиялар анықталып, жұмыстар жоспарланған.

Сонымен бірге жергілікті қамту мүмкіндіктерін дамытуды ескере отырып жоба бойынша келешектегі қажеттіліктерге талдау жүргізілуде, оның нәтижелері жоба үшін сатып алудың ұзақ мерзімді болжамына енгізіледі.

2018 жылы Солтүстік Каспий жобасы шеңберінде жергілікті тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге 424 миллион АҚШ доллары жұмсалды, бұл шығындардың жалпы көлемінің 43,4% құрайды – пайыздық көрсеткіште NCOC үшін жаңа рекорд. 2004 жылдан бастап осы жыл соңына дейінгі кезеңде жергілікті тауарларға, жұмыстарға және қызметтерге жұмсалған қаражаттың жиынтық сомасы 14,1 миллиард АҚШ долларынан асты¹⁵. Осы және басқа да деректер NCOC компаниясының жергілікті қамтуды пайдалануға ынталылығын айғақтайды.

2018 жылғы негізгі қызмет 2019 жылдың ортасында жүргізілетін күрделі жөндеу барысында жергілікті қамту үлесін ұлғайту мақсатында алдын ала жоспар құрудан тұрды.

8.5. ЖЕРГІЛІКТІ ӨНДІРІСТІК ҚУАТТАРДЫ ҰЛҒАЙТУ

Жергілікті жабдықтаушыларды дамыту басымға ие міндет болып табылады. Оның мақсаты – жергілікті компаниялардың жоба бойынша әлеуетті жабдықтаушылар ретінде біліктілік деңгейін бағалаудан өтуі, ал анағұрлым ұзақ келешекте ішкі және халықаралық нарықтардағы өзге тендерлерге қатысуға қабілетті болуы үшін оларға техникалық және басқарушылық мүмкіндіктерін жақсартуға қолдау көрсету.

Тек соңғы алты жыл ішінде бұрын шетелдік мердігерлер орындаған, жалпы сомасы төрт миллиард жүз жетпіс алты миллион долларға тең отыз сегіз келісімшарт бәсекеге қабілетті жергілікті компанияларға берілді, олардың ішінде тікұшақ қызметтері, теңіздегі операциялар және жүк тасымалдау бойынша келісімшарттар да бар.

2006 жылдан бастап шамамен 1 300 жергілікті компания NCOC ұйымдастырған семинарлар мен форумдарға қатысты. Олар жоба бойынша жалпы таныстыру семинарлары мен тиісті келісімшарттық талаптардан бастап тендерлік ұсыныстарды әзірлеу және біліктілікті алдын ала бағалау процестері бойынша өткізілетін әлдеқайда мамандандырылған семинарларға дейінгі түрлі тақырыптар бойынша өткізілді.

2006 жыл мен 2018 жыл аралығындағы кезеңде Оператор 200-ден астам жергілікті компанияға басқару, тауарлар мен қызметтерді сертификаттау саласындағы халықаралық стандарттар бойынша сертификаттар алуға көмектесті, осылайша NCOC компаниясының келісімшарттары үшін олардың бәсекеге жарамдылығы елеулі түрде артты.

Оператор сонымен бірге жергілікті компанияларға Америка инженер-механиктер қоғамының (АИМҚ) және Америка мұнай институтының (АМИ) талаптарына сәйкес өз өнімдері мен қызметтерін халықаралық сертификаттау кезінде оларға қажетті қолдау мен қаржылық көмек көрсетті.

2006 мен 2018 жылдар аралығындағы кезеңде NCOC компаниясы жергілікті компаниялардың Солтүстік Каспий жобасы шеңберінде тендер жарияланған тауарлар мен қызметтер бойынша техникалық шарттардың және халықаралық нормалар мен стандарттардың қатаң талаптарын орындау мүмкіндіктерін бағалау үшін олардың өндірістік алаңдарында 350-ден астам техникалық біліктілік аудиті мен тексеру өткізді.

2006 мен 2018 жылдар аралығындағы кезеңде Оператор жергілікті компаниялардың 3 500- ден астам қызметкері үшін анағұрлым қажет мамандықтар бойынша тұйық кеңістікте жұмыс жүргізу, дәнекерлеу жұмыстарын орындау кезіндегі өнеркәсіптік қауіпсіздік ережелері, электрондық жүйелер мен оларды құрастыру, биікте жұмыс жүргізу, жылжымалы кранды пайдалану және т. б. сияқты тақырыптар бойынша мамандандырылған кәсіптік-техникалық оқыту курстарын ұйымдастырды.

Тек осы жыл ішінде NCOC 104 оқыту курсын ұйымдастырып, жалпы алғанда мыңнан астам қазақстандық техникалық маманды оқытты. Оқыту NCOC компаниясының жергілікті қамтуды дамыту жөніндегі департаменті іріктеген жергілікті компанияларға өздерінің кәсіби базаларын жетілдіруге және халықаралық стандарттар, ережелер және қазіргі уақытта кеңінен қолданылатын салалық қатаң нормалар бойынша қойылатын талаптарды орындауға мүмкіндік береді.

8.6. КӘСІПТІК-ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚЫТУ ЖӘНЕ БІЛІММЕН БӨЛІСУ

Оператор шетелдік мамандарды қазақстандық мамандармен алмастыру жөніндегі орта мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттарына жету құралы ретінде қазақстандық қызметкерлерді анықтау мен іріктеу және кейіннен оларды оқытып, NCOC компаниясында ұзақ мерзім еңбек етуге мүмкіндік бері үшін арнайы мақсатты бағдарлама әзірледі. 1998 жылдан бері жалпы алғанда Қазақстанның 16 000-нан астам азаматы NCOC қызметкерлері немесе NCOC көмек көрсетіп жатқан жергілікті компаниялардың қызметкерлері ретінде оқудан өтті.

Жиырма жылдан астам кезең ішінде Оператор Солтүстік Каспий жобасын жүзеге асыру үшін жергілікті мүмкіндіктер жасау мақсатында жалпы алғанда шамамен 263 миллион АҚШ долларына тең қаражатты қызметкерлердің біліктілігін арттыруға және кәсіби оқытуға жұмсады. 2018 жылы 115 студент NCOC компаниясында жазғы практикадан өтті. Бұл бағдарлама жергілікті студенттерге халықаралық мұнай-газ компаниясында шынайы жағдайларда жұмыс істеп, саладағы ең заманауи жабдықтарда жұмыс істеу тәжірибесін алуға мүмкіндік береді.

2018 жылы NCOC өзінің акционер компанияларымен бірлесіп Халықаралық тағылымдама бағдарламасын жүзеге асыруға кірісті. Бұл бағдарлама NCOC қызметкерлеріне (және «ҚМГ» ұлттық мұнай-газ компаниясынан іссапарға жіберілген қызметкерлерге) кәсіби дағдыларын шыңдау және Компаниядағы болашақ лауазымдарға дайындалу мақсатында шет елдердегі акционер компанияларымызда екі жылға дейін жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

NCOC компаниясының оқу гранттары бойынша бағдарламасы

NCOC компаниясы СКӨБК-ге сәйкес студенттер үшін гранттар беру бағдарламасын әзірледі. Оператор

Қазақстанның үш мыңнан астам студентіне Қазақстандағы және шет елдердегі 80 оқу орындарында оқуына демеушілік қолдау көрсетті, қаржылай көмек 7,5 миллион АҚШ долларынан асты.

NCOC компаниясы қаржыландырып, Kazenergy қауымдастығы басқаратын шәкіртақылық қордың ақшалай қаражаты Қазақстан азаматтарының (NCOC қызметкерлері емес) мұнай-газ саласымен байланысты мамандықтар бойынша академиялық оқуы, соның ішінде университеттерде, колледждерде немесе басқа да оқу орындарында оқуы үшін конкурстық негізде бөлінеді. NCOC компаниясы 42 оқу орнында оқитын 388 студентке 2018-2019 оқу жылына демеушілік қолдау көрсетті, олардың ішінде жүзге жуық студент Атырау облысынан.

Қазақстан теңіз академиясы

2018 жыл Қазақстан теңіз академиясын қолдау бағдарламасының алғашқы жылы болды. Бағдарлама ҚТА-ның құрылуына мұрындық болған Алматы қаласындағы Қазақстан- Британ техникалық университетімен былтыр қол қойылған меморандумға сәйкес жүзеге асырылуда. Қаржылай көмек үш жылға 900 мың доллар құрайды және ҚБТУ-дағы теңіз тренажерлық қондырғыларын күтіп ұстауға және 26 кадетті теңізде аман қалу бойынша оқытуға көмектесуге, сонымен қатар Қазақстанды Оманда орналасқан Халықаралық теңіз ұйымының (ХТҰ) «ақ тізіміне» енгізудің негізгі бастапқы шарты болып табылатын ХТҰ сертификаттау бағдарламасына қатысуға бағытталған.

8.7. ШЕТЕЛДІК МАМАНДАРДЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МАМАНДАРМЕН АЛМАСТЫРУ

СКӨБК-нің XXVII бабында Мұнай Операцияларын орындауға тартылған қазақстандық персонал саны бойынша жалпы мақсатты көрсеткіштер белгіленген. 2018 жылы Қашаған кен орнын игерудің І кезеңі жобасының шеңберінде осы мақсатты көрсеткіштер бойынша жұмыс қазірдің өзінде асыра орындалды:

• басшы лауазымдарының 80% жергілікті персоналдан тұрады;
• инженерлік-техникалық лауазымдардың, әкімшілік лауазымдардың және білікті мамандар атқаратын лауазымдардың 95% жергілікті персоналдан тұрады;
• жұмысшы және көмекші лауазымдардың 100% жергілікті персоналдан тұрады.

2018 жылы басшы қызметкерлер арасында қазақстандық азаматтар үлесінің тағы да біршама өскені байқалды: бұл көрсеткіш алдыңғы жылдағы 75% салыстырғанда 80%-ға дейін өсті. Бұл 2017 жылы кеңсе қызметтері мен қосалқы функцияларды қайта құрылымдауға байланысты.

2018 жылы инженерлік-техникалық персоналдың, әкімшілік персоналдың және білікті мамандардың деңгейі келешек кеңею жобаларына қатысты жоба бойынша қосымша жұмыстарға байланысты пайыздық қатынаста біраз төмендеді, бұл қысқа мерзімге қосымша техникалық сарапшыларды тартуды қажет етті.

Жалпы алғанда, 2018 жылдыңаяғына қарайNCOC операциялық компаниясының үш мыңға жуық қызметкердің 90% Қазақстан азаматтары болып табылады және Солтүстік Каспий жобасында жұмыс істейтін он мыңнан астам адамның 92% Қазақстан азаматтары болып табылады.

8.8. ІСКЕРЛІК ӘДЕП

Хабардарлық

NCOC қызметінің жалпы қағидаттары қызметіміздің барлық салаларына қатысты қолданылады және NCOC компаниясының әрбір қызметкерінің, соның ішінде тікелей еңбек шарты бойынша еңбек ететін қазақстандық персоналдың, уақытша қызметке тағайындалған қызметкерлердің және мердігерлер персоналының мінез-құлқына қойылатын талаптардың сипаттамасын қамтиды. Оның үстіне NCOC компаниясының барлық қызметкерлерінен негізгі құндылықтарымызға сәйкес қызметіміздің

Жалпы қағидаттарын қолдануға қатысты нұсқаулар берілген Іскерлік әдеп кодексінің талаптарын сақтау талап етіледі. Онда заңнама талаптарын және тапсырыс берушілермен, жергілікті халықпен және әріптестермен қарым-қатынас жасау ережелерін сақтау бойынша практикалық нұсқаулар берілген. Талаптарға сәйкестікті қамтамасыз ету үшін персоналды хабардар ету бағдарламасы және мониторинг бағдарламасы әзірленген және енгізілген.

Жабдықтаушылар

Мердігерлер мен жабдықтаушылар өздерінің келісімшарттық міндеттемелеріне сәйкес бізбен бірге орындайтын жұмыстарының барлық салаларында қызметіміздің Жалпы қағидаттарын және Іскерлік әдеп кодексімізді сақтаулары қажет. Келісімшарттарға қол қою алдында NCOC компаниясымен бірлесіп жұмыс істеуге ниет білдірген барлық тараптардың тәуелсіз кешенді аудиті жүзеге асырылады. Содан кейін қатерлерге жүргізілетін бастапқы талдаудың нәтижелері бойынша кейбір компанияларға міндетті

түрде оқудан өту туралы сұрату жолдануы мүмкін немесе олардың қызмет жүргізу тәжірибелерінің біз күткен болжамдарға сәйкес болуы мақсатында келісімшарттың ерекше талаптары белгіленуі мүмкін.

Болжамды бұзушылықтар

NCOC компаниясында ешбір адам персоналдан заң бұзатын немесе қағидаттарымызға қайшы келетін іс-әрекеттерді орындауды талап ете алмайды. Егер қызметкер ондай әрекетке немесе нұсқауға тап болса, ол тергеу жүргізу және қажет болуы мүмкін шараларды қолдану үшін құпия түрде сол жағдай туралы супервайзеріне, NCOC компаниясындағы іскерлік әдеп және нормаларға сәйкестік жөніндегі маманға немесе сәйкестік мәселелері бойынша тікелей байланысу желісі арқылы хабарлауға құқылы. Сәйкестік мәселелері бойынша тікелей байланыс желісі сыртқы компания қызмет көрсететін веб-сайттан (www.ncoc.deloitte-hotline.com), электрондық пошта адресінен (ncoc.hotline@deloitte.kz) және телефон нөмірінен тұрады (8 800 080 15 65), осы байланыс құралдары арқылы кез келген адам соның ішінде аты-жөнін айтпай Іскерлік әдеп кодексінің бұзылу ықтималдығы туралы хабарлай алады.

NCOC компаниясының персоналы, жабдықтаушылары, мердігерлері немесе басқа да кез келген тараптар өздерінің алаңдаушылықтары немесе құндылықтарымыз бен қағидаттарымызға сәйкес келмеуі мүмкін жағдайлар туралы NCOC компаниясындағы іскерлік әдеп және нормаларға сәйкестік жөніндегі маманға хабарлай алады немесе осы мақсатта тікелей байланысу желісін пайдалана алады (соның ішінде құпия түрде). Бұндай хабарламалардың мазмұны құпия сақталады. Іскерлік әдеп және нормаларға сәйкестік жөніндегі маманы мәлімдемені қарайды және көрсетілген жайттар расталған жағдайда Компанияның басшылығы анықталған мән-жайларға сәйкес тиісті шаралар қабылдайды. NCOC компаниясы Қызметіміздің жалпы қағидаттарының, Іскерлік әдеп кодексінің немесе Парақорлықпен және жемқорлықпен күрес жөніндегі басшылықтың не болмаса қолданылатын заңнама талаптарының бұзылуы мүмкін оқиғалар туралы хабарлаған адамдарға қатысты қандай да бір шара қолдануға жол бермейді.

8.9. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ

Саясаттар

NCOC компаниясының Парақорлық және жемқорлықпен күрес жөніндегі нұсқауында мемлекеттік лауазымды тұлғалармен кез келген қарым-қатынастың тікелей белгіленген іскерлік мақсаттармен және нормативтік талаптармен байланысты болуын, Қазақстан Республикасының заңнамасына қатаң сәйкестікте жүзеге асырылуын және қолданылатын кез келген халықаралық заңнамалық актілерге сай болуын қамтамасыз етуге арналған саясаттар мен процедуралар бар.¹⁶

NCOC компаниясы өз персоналынан өзінің жеке қызметі мен отбасылық қатынастары және NCOC қызметіндегі рөлі арасындағы мүдделер қайшылығынан аулақ болуды талап етеді.

NCOC компаниясы өзінің барлық мәмілелеріне белгіленген процедуралар мен келісімдерге сәйкес дәл және уақтылы бухгалтерлік есеп жүргізеді.

Мердігерлер мен жабдықтаушылар өздерінің NCOC компаниясымен жасалған келісімшарттарының баптарына сай бізбен бірге орындайтын жұмыстарының барлық салаларында Қызметіміздің жалпы қағидаттарын сақтауға міндетті.

Жоғарыда айтылғандай, талаптардың сақталмауына қатысты күмән немесе күдік туындаған жағдайда бұл туралы құпия түрде NCOC компаниясындағы іскерлік әдеп және нормаларға сәйкестік жөніндегі маманға хабарлауға болады немесе осы мақсатта тікелей байланысу желісін пайдалануға болады.

Кез келген расталған бұзушылық фактілері қатысы бар қызметкердің жұмыстан босатылуы мен тиісті келісімшарттар күшінің жойылуын қоса алғанда елеулі салдарға әкелуі мүмкін.

8.10. ЖАЛПЫМЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТКЕ АРАЛАСУ

NCOC компаниясы өз қызметінің Жалпы қағидаттарында Қазақстанның денсаулық, еңбек, қауіпсіздік және қоршаған ортаны қорғау саласындағы нормативтік-құқықтық базасын жетілдіруге әдепті және сындарлы тәсіл қолдану жолын ұстануға міндеттенеді. NCOC компаниясы Қазақстанның энергетикалық және мұнай-газ салаларында жұмыс істейтін компаниялардың Kazenergy коммерциялық емес қауымдастығының белсенді мүшесі болып табылады. NCOC компаниясы «Атамекен» Ұлттық

кәсіпкерлер палатасы жанындағы Мұнай-газ өнеркәсібі комитетінің құрамына кіреді. Осы ұйымдардың шеңберінде біз саламызға әсер ететін жалпымемлекеттік қызметтің өзекті мәселелерін талқылауға жиі атсалысамыз. NCOC компаниясы Америка сауда палатасының Қазақстандағы мүшесі болып табылады және шетелдік инвестициялар үшін ахуалды жақсартуға бағытталған ақпараттық- ағартушылық қызметке араласуда.

NCOC саяси мақсаттарда ешқандай қаржылай көмек көрсетпейді.

9.1. ЖЕРГІЛІКТІ ХАЛЫҚПЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС

NCOC компаниясының бас кеңсесі Солтүстік Каспий жобасы шеңберіндегі кен орындарына жақын жерде, Қазақстанның Атырау қаласында орналасқан және өндірістік нысандар Атырау мен Маңғыстау облыстарында орналасқан. Біз жергілікті халық үшін ең қолайлы жұмыс беруші , сонымен қатар жергілікті қоғамдастықтың беделді мүшесі болуға ұмтылудамыз. Біз үшін өзіміз қызмет жүргізетін өңірлердің жергілікті халқы өте маңызды, өйткені біз оның бір бөлігіміз. Біз алаңдаушылық тудыратын және қызметімізге байланысты мәселелерге белсенді ден қоюға тырысудамыз және тұрғындардың құрметі мен сеніміне қызметіміздің нәтижелері, ақпарат ұсынудағы ашықтық және қызметімізге жергілікті халықтың қатысуын қамтамасыз ету арқылы ие бола алатынымызды мойындаймыз. Осы мақсатқа жетуде ерікті негізде тұрақты даму туралы есеп беру маңызды рөл атқарады.

NCOC компаниясы өзінің Демеушілік және қайырымдылық бағдарламасын жүзеге асыру арқылы жергілікті халыққа қолдау көрсететін әлеуметтік жауапты компания ретінде беделге ие болып отыр. Төменде мысал ретінде біз 2018 жылы орындаған бірқатар бағдарламалар беріліп отыр:

• NCOC компаниясы Жазғы экологиялық мектеп ұйымдастыруға демеушілік көмек көрсетті. Дәрістер Ақтау қаласына жақын жерде бір апта ішінде өтеді. Оқушылар Каспий теңізін тұрақты дамыту идеяларын одан әрі енгізуге бағытталған теориялық сабақтар мен практикалық экологиялық зерттеулерге қатысады. Дәстүр бойынша жазғы мектеп жыл сайын тамыз айында Каспий күнін мерекелеу кезеңінде жұмыс істейді.

• NCOC компаниясы Қазақ-Британ техникалық университетімен бірге Мақат және Түпқараған аудандарының аз қамтылған отбасылардан шыққан алпыс жасөспірімге ой-өрістерін кеңейтуге, болашақтағы мансаптарын дамытуға және шығармашылық ортада қарым-қатынас жасау дағдыларын жақсартуға көмектесу үшін Алматыда жаңа екі апталық жазғы мектеп ұйымдастырды.

Біз жыл бойына тұрғындармен тұрақты түрде ақпарат алмасамыз және Солтүстік Каспий жобасы бойынша алаңдаушылық тудырып отырған мәселелерді талқылаймыз.

25 қыркүйекте Қашаған кен орнын тәжірибелік- өнеркәсіптік игеру жобасының № 2 толықтырмасындағы жобалық шешімдерге байланысты қоршаған ортаға әсерді алдын ала бағалау бойынша қоғамдық тыңдау өтті. Түзетуде Қашағанның коллекторындағы қысымның күтілгенге қарағанда анағұрлым баяу түсуі нәтижесінде жобадағы өзгерістер қарастырылған (NCOC компаниясының 2017 ж. бойынша тұрақты даму туралы есебінің «Коллекторды үлгілеу» тарауын қараңыз).

2018 жылы біз халықтың шағымдарын қарау процесі шеңберінде халықтың алаңдаушылығын тудырған мәселелерді және олардың әлеуметтік қажеттіліктерін түсіну үшін жергілікті билік органдарымен және «Болашақ» зауытына жақын маңда орналасқан елді мекендердің (Қарабатан стансасы, Ескене стансасы және Таскескен) поселкелік әкімдерімен тұрақты қарым- қатынасымызды жалғастырдық.

Осы Тұрақты даму туралы есеп жұртшылықпен қарым-қатынастың жаңа және тиімді алаңына айналды. 2017 жылдың Есебін дайындау барысында біз 2018 жылдың басында Атырау мен Маңғыстау облыстарының экологиялық және қоғамдық үкіметтік емес ұйымдарының ұсыныс-пікірлерін алу үшін олардың ортақ пікірін білдіретін Тәуелсіз консультациялық кеңеспен кездестік. 2017 жылдың сәуір айында біз Атырауда және Ақтауда ұйымдастырылған және Жайық- Каспий Орхус орталығының директоры Ізтілеуова Шынардың төрағалығымен өткен үш арнайы кездесуде жұртшылықтың назарына 2017 жылдың Есебін ұсынып, сұрақтарға жауап бердік.

NCOC компаниясында өзекті мәселелер бойынша мүдделі тараптарға хабарлау және жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс істеу жөніндегі кең ауқымды бағдарлама әзірленген. 2018 жылы сыртқы пайдаланушыларға арналған www.ncoc.kz интернет-сайтымыз жаңа дизайнмен, қосымша мазмұнмен және бейнефильмдермен жаңартылды. Жергілікті кәсіпкерлерге Солтүстік Каспий жобасына қатысуға байланысты жаңа экономикалық мүмкіндіктерді іздеуге көмек көрсету үшін біз жоба бойынша жалпы таныстыру семинарларын өткізу мен салалық конференцияларға қатысудан бастап, жабдықтаушылардың тар шеңберлі аудиттері мен мамандандырылған оқыту курстарына дейінгі түрлі тәсілдермен ақпарат ұсынамыз («Жергілікті қамту» тарауындағы қосымша ақпаратты қараңыз). Кез келген тұрғын өзін алаңдататын мәселелермен бөлісе алады немесе құндылықтарымыз

бен қағидаттарымызға сәйкес келмеуі мүмкін жайт туралы (соның ішінде құпия түрде) NCOC компаниясының іскерлік әдеп және нормаларға сәйкестік жөніндегі маманына хабарлай алады немесе осы мақсатта 2017 жылы қолданыла бастаған сәйкестік мәселелері бойынша тікелей байланысу желісін пайдалана алады («Іскерлік әдеп» тарауындағы қосымша ақпаратты қараңыз).

9.2. ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ТҰРЫП ЖАТҚАН ӨҢІРЛЕРІНДЕГІ ҚОҒАМДЫҚ ӨМІРГЕ АРАЛАСУЫ

NCOC компаниясы қызметкерлерінің өздері тұратын өңірлердегі қоғамдық өмірге белсенді қатысуын қолдайды.

• NCOC компаниясы жергілікті экологиялық үкіметтік емес ұйымдармен, мемлекеттік мекемелермен және қоғамдық ұйымдармен бірлесіп Жайық өзенінің жағасын тазалау бойынша «Атырау – таза қала» атты акция ұйымдастырды.
• Баутин теңіз операцияларын қолдау базасында жұмыс істейтін NCOC қызметкерлері Түпқараған түбегінің батыс жағалауын тазалау жұмысын ұйымдастырып, нәтижесінде 120 кг қоқыс жиналды.
• NCOC компаниясы мен оның қызметкерлері сонымен бірге жергілікті халық үшін маңызды болып табылатын Наурыз және Жеңіс күні сияқты мерекелерге қатысты.

• 2018 жылы NCOC қызметкерлерінің қатарынан шыққан еріктілер тобы Атырау қаласының бес мыңнан астам мектеп оқушыларына өрт қауіпсіздігі бойынша презентациялар өткізіп, оларға құтқару және эвакуациялау кезіндегі сақтық шараларын үйретті және өрт шыққан жағдайда орындалуы керек амал-әрекеттер туралы хабардарлық деңгейін арттырды.
• NCOC компаниясының мұнай төгілімдеріне дайындықты қамтамасыз ету бөлімінің мамандары Форт-Шевченко қаласындағы мектеп-лицейде болып, оқушыларға мұнай төгілімдерін жою жөніндегі жаңа технологиялар мен ДЕҚОҚ саласындағы сақтық шаралары туралы әңгімеледі.
• 2018 жылы NCOC компаниясының нысандарды басқару департаменті «Жасыл кеңсе» атты бірқатар бастамаларды көтерді (бүйір жақтағы блокты қараңыз). Жүргізілген есептер бойынша, нысандарды басқару департаментінің персоналды NCOC қызметтік көлік құралдарымен тасымалдау қызметін ұйымдастыруы және Атыраудағы кеңселерде жұмыс істейтін қызметкерлердің басым бөлігі осы тасымалдау қызметін тұрақты түрде пайдалануы арқасында 2018 жылы жеке көлік құралдарымен жүру саны 63 мыңға азайды, бұл CO2 шығарындыларының шамамен 500 тоннаға азаюына сәйкес келеді.

9.3. NCOC КОМПАНИЯСЫНЫҢ ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫ; ЕҢБЕК ҚҰҚЫҚТАРЫ

NCOC компаниясы Еңбек кодексінің еңбекке ақы төлеу және әлеуметтік пакет ұсыну жөніндегі құқықтық талаптарын біршама асыра орындауда, бұл қызметкерлерді тартуға, уәждеуге және ұстап қалуға, сонымен қатар олардың бизнес- мақсаттарымызға жетуімізге үлес қосуына ынталандыруға мүмкіндік береді. NCOC компаниясы жалақының, әлеуметтік төлемдер мен жеңілдіктер жинағының бәсекеге қабілеттілігін нарықтық зерттеулер жүргізу арқылы мұқият реттеп отыр.

Көтермелеу қағидаттары «жұмыс нәтижелері бойынша ақы төлеу» тәсілдемесіне негізделген, бұл мақсаттарымызға, көзқарасымызға және құндылықтарымызға, сонымен қатар NCOC мәдениетіне толық сәйкес келеді. Қызметкердің жалақысына жыл сайын жалпы үстемеақы қосылуымен және оған Мұнайшы күні қарсаңында сыйақы төленуімен қатар, еңбегі сіңген қызметкердің жеке жалақысы көтеріледі және ол жұмыс нәтижелері бойынша Компанияның жыл сайынғы сыйақысын ала

алады, сондай-ақ оған Компанияның қарауы бойынша үстемеақы және қосқан сүбелі үлесі үшін немесе Компанияның құндылықтарын ұстануы үшін арнайы ақшалай сыйлық төленуі мүмкін. NCOC компаниясында тікелей жалдау бойынша жұмыс істейтін Қазақстан азаматтары басқа да көптеген өтемақы төлемдері мен жеңілдіктер алады, олардың ішінде жақсы төленетін еңбек демалыстары мен ақысыз демалыс күндері, зейнетақы төлемдері, білім алуға қаржылық қолдау көрсету, медициналық сақтандыру мен өмірді сақтандыру, компанияның көлік құралдарымен тегін жүру, спортпен шұғылдануға қаржылай қолдау көрсету бағдарламасы, тұрғын үй алуды ипотекалық несиелеу, салауатты өмір салтына қатысты мәселелер мен медициналық мәселелер, жақын туыстарынан айрылған қызметкерлерге қолдау көрсету, балаларды оқыту және оқулықтар алуға көмек бар.

NCOC компаниясы бизнестің қалыптасуы барысында ағылшын тілі қолданылатын және NCOC-тың акционер компанияларында халықаралық тағылымдамадан өту мүмкіндіктері бар, қолайлы жұмыс беруші ретінде қызықтыратын халықаралық ұжым (кәсіптік-техникалық оқыту және біліммен бөлісу).

2018 жылы NCOC компаниясы қазақстандық жоғары оқу орындарының 36 түлегін жұмысқа қабылдады, олардың бесеуі Атырау қаласының университеттерін тамамдаған.

Мәдени ерекшеліктерді және жеке ерекшеліктерді құрметтеу

NCOC еңбек қатынастарында заңсыз кемсітушіліктерге жол бермейді. Қызметкерлерімізге арналған Іскерлік әдеп кодексімізде жұмысқа қабылдау туралы шешім тек тиісті біліктілікке, сіңірілген еңбекке, жетістіктерге және кәсіби факторларға ғана негізделетіні көрсетілген.

NCOC үшін кез келген түрде қысымшылық көрсету, тіл тигізу қорқыту немесе қастандық жасау әрекеттері немесе сондай мінез-құлық мүлдем жат болып табылады. Басшылар қызметкерлерін қысымшылық көрсету әрекеттерінен қорғау және жұмыс орнындағы қысымшылық көрсету жайттарынан мазасызданатын қызметкерлер ондай мәселелерді құпия түрде талқылай алатын ахуал тудыру үшін жауапкершілік атқарады.

NCOC компаниясы жұмыс орнында қызметкерлердің бір-біріне құрметпен қарауы негіз қалаушы қағидат болып табылатын, үнемі жетілу жалпы мақсат ретінде белгіленген, ал жекелеген қызметкерлердің

проблемалары дұрыс қабылданып, қызметкерлерге және олардың мансабына зиян келтірмей оңынан шешілетін ашықтық ахуалын қалыптастыруға мүдделі.

2018 жылы NCOC персоналының штатында әйелдер 32% құрады.

Бұл көрсеткіш 2017 жылғымен салыстырғанда аздап төмендеді.

Еңбек даулары мен шағымдар

NCOC компаниясында еңбек даулары мен шағымдарды қарау жөніндегі нақты саясаттар мен процедуралар әзірленді, олар мердігерлер мен қосалқы мердігерлерге қатысты да бірдей дәрежеде қолданылады. Еңбек даулары мен шағымдарды қарау процедуралары қызметкерлердің проблемаларын басшылықтың қаперіне жеткізуге және шағымдарды наразылық еңбек жанжалына ұласпай тұрғанда ашық, тиісті түрде және дер кезінде қарау мен реттеуді қамтамасыз етуге арналған. Қызметкерлер өздерінің шағымдарын қысылмастан және жұмыстан шығаруы мүмкін деген қорқынышсыз еркін және ашық мәлімдей алады. NCOC компаниясы кез келген қызметкер берген кез келген жазбаша шағымды қабылдауға, тіркеуге және қарауға міндетті. Қызметкерлер өздерінің пікірлері бойынша олардың еңбек құқықтарын бұзатын шешімге шағым келтіруге құқылы. Егер еңбек дауы немесе шағым NCOC компаниясының ішінде реттелмесе, олар ҚР тиісті ресми тұлғаларының қарауына ұсынылуы мүмкін. Заңнамаға сай NCOC компаниясы да, оның мердігер ұйымдары да қызметкерлерді заңды еңбек акцияларына қосылуға немесе қосылмауға мәжбүрлей алмайды және қызметкердің жұмыс орны мен оған тиесілі жеңілдіктерді сақтауға тиіс.

NCOC компаниясында еңбекақының уақытында төленуін, мердігерлеріміз бен қосалқы мердігерлеріміз ұсынатын тұрғынжайлардың жағдайларын және асхана қызметінің күйін бақылауға арналған саясаттар мен процедуралар қарастырылған.

9.4. АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫНЫҢ САҚТАЛУЫНА КЕШЕНДІ АУДИТ ЖҮРГІЗУ

NCOC көптеген жылдар бойы өзінің ұйымдық құрылымы ішінде адам құқықтарына құрметпен қарауды қолдау жұмысын жүргізіп келеді. Біздің тәсілдемеміз бірнеше негізгі элементтен тұрады, олар:

• қолданылатын заңнама мен нормативтік- құқықтық актілердің сақталуы;
• мүдделі тараптарымызбен тұрақты түрде талқылау және қарым-қатынас жасау;
• өз қызметімізді жүзеге асырып жатқан өңірлердегі жергілікті халықтың жалпы әл- ауқатын жақсартуға тікелей немесе жанама үлес қосу;
• тиісті мәселелер қарастырылатын қызметіміздің Жалпы қағидаттарын, Іскерлік әдеп кодексін және Парақорлық және жемқорлықпен күрес жөніндегі басшылықты сақтау.

Өз қызметкерлерімізге қатысты бұндай тәсілдеме заңнаманы сақтаудан, қызметкерлердің жеке деректерінің қорғалуын қамтамасыз етуден, мәдени ерекшеліктерге құрметпен қараудан және мамандар саласындағы бағдарламаларымыз бен саясаттарымызды үнемі жетілдіруден тұрады («NCOC еңбек ресурстары» тарауын қараңыз).

Жабдықтаушылар да өздерінің келісімшарттық міндеттемелеріне сәйкес бізбен бірге орындайтын жұмыстарының барлық салаларында қызметіміздің Жалпы қағидаттарын және Іскерлік әдеп кодексімізді сақтаулары тиіс.

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету

NCOC компаниясында өз қызметкерлерін, нысандарын, іскерлік ақпаратын және басқа да активтерін қорғау мақсатында тиісті бағдарламалар мен қауіпсіздік пен күзетті қамтамасыз ету шаралары әзірленген. NCOC компаниясының өндірістік алаңдарында қатерлерді бағалаудың тексеруден өткен, құрылымдалған әдіснамасы негізінде әзірленген қауіпсіздікті қамтамасыз ету бағдарламасы енгізілген. NCOC компаниясы өз қызметі жүргізілетін алаңдарда қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қатысты тиісті заңнама мен нормативтік- құқықтық актілердің талаптарын сақтайды және жергілікті және республикалық құзырлы қорғау органдарын тарта отырып, инфрақұрылымның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесіне бірыңғай және үйлестірілген тәсілдің қолданылуына ықпал етеді.

NCOC компаниясы қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі мердігерлерінен Қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен адам құқықтарын сақтау жөніндегі ерікті қағидаттардысақтауды талап етеді.

10.1. ҚАҒИДАТТАР

NCOC компаниясы өз қызметінің Жалпы қағидаттарына және Солтүстік Каспий бойынша ӨБК-нің тиісті баптарына сай мүдделі тараптарына тұрақты даму туралы толық және ашық есеп ұсынады.

Осы есеп халықаралық озық тәжірибеге сәйкес әзірленген; негізге алынатын құжат – «Мұнай-газ компанияларының тұрақты даму саласындағы ерікті есептілігі жөніндегі нұсқаудың» («2015 ж. Нұсқаудың») 3-басылымы (2015 ж.). Біз белгіленген көрсеткіштер мен үдерістерге қатаң түрде сәйкес болу арқылы 2015 ж. Нұсқауда көзделген қағидаттарға сай деректердің өзектілігін, ашықтығын, дәйектілігін/жүйелілігін, толықтығын және дәлдігін қамтамасыз етуге ниеттіміз.

Осы деректер NCOC компаниясының акционерлері мен Қазақстан Республикасы атынан әрекет ететін қадағалаушы және бақылаушы органдарға ұсынылған Солтүстік Каспий жобасы шеңберіндегі табиғат қорғау және әлеуметтік- экономикалық қызмет туралы есептердің мазмұнына толығымен сәйкес келеді.

10.2. МӘНДІЛІК

Есеп беруге арналған негізгі көрсеткіштер IPIECA 2015 нұсқауының «жалпы» талаптары ескерілген NCOC компаниясының 2015 ж. бойынша тұрақты даму туралы пилоттық есебінде берілген. Жоба бойынша елеулі болуы мүмкін проблемаларды анықтау кезінде мүдделі тараптармен қарым- қатынас, мәселелердің шешілуін бақылау және БАҚ тарапынан келіп түсетін сауалдар сияқты факторлар да ескерілді.

Төменде жиынтығында мәселелердің басымдықтарына және оларды есепке енгізуге ықпал ететін критерийлер берілген: мүдделі тараптардың белгілі бір мәселелерді көтеру жиілігі, дерекқорымызда бар жауаптар әзірлеуге арналған материалдар көлемі, бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдар және өзектілік қағидатын сақтау. Есеп құрылымы тұрақты дамудың әлеуметтік, экономикалық және экологиялық аспектілері арасындағы өзара байланыс үлгісі негізінде әзірленген, ол 2015 ж . Нұсқауда «Есептің құрылымы» тарауында сурет түрінде берілген.

10.3. ДЕРЕКТЕР ХАТТАМАЛАРЫ

Оператор он жылдан астам уақыт ішінде қоршаған ортаны қорғауға, еңбек қауіпсіздігіне, өндірістік және қаржылық операцияларға байланысты қызмет туралы деректер жинау және талдау үшін қолданылатын сенімді басқару жүйелері мен басқа да жүйелерді әзірледі, олар қадағалауды және нормативтік-құқықтық сәйкестікті қамтамасыз ету мақсатында Солтүстік Каспий жобасының акционерлеріне, сонымен қатар ӨБК бойынша Өкілетті Орган мен ҚР түрлі деңгейлердегі мемлекеттік органдарына берілетін есептерге енгізіледі. Бұл есепте аталған тараптарға ұсынылатын ақпарат көздері мен есептік деректер пайдаланылады. 2015 ж. Нұсқауға сай есептілікке қойылатын талаптар мен ҚР тиісті талаптары арасында (мысалы, өлшем бірліктерінде немесе анықтамаларда) айырмашылық анықталған жағдайда біз Қазақстан Республикасының талаптарын басшылыққа аламыз және Көрсеткіштер кестесінде тиісті ескертпе жасаймыз.

10.4. СЫРТҚЫ КОНСУЛЬТАЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС

NCOC компаниясының тұрақты даму туралы осы есебі былтырғыдай Сыртқы консультациялық кеңеспен тығыз қарым-қатынаста қайта әзірленіп отыр. Биылғы есепті талқылауға үкіметтік емес ұйымдардың тартылуы – компанияның азаматтық қоғамды дамыту және еліміздегі тұрақты даму мақсаттарына жету бағытындағы тағы бір нақты қадамы. «Үшінші сектормен» ашық диалог Солтүстік

Каспий жобасы Операторының өз қызметіндегі ашықтыққа, сонымен қатар мемлекет, бизнес және үкіметтік емес ұйымдар арасындағы үшжақты серіктестік бағдарламасын тиімді жүзеге асыруға ұмтылысын көрсетеді.

Сонымен бірге осы ынтымақтастықты екіжақты қозғалыс жолы деп сенімділікпен атауға болады. Үкіметтік емес ұйымдар үшін осы есепті талқылау компания қызметі туралы ақпарат алу мүмкіндіктерін едәуір кеңейтті, тұрақты даму мәселелеріне қатысты талдамдық тәсіл

қолданудағы кәсіпқойлық деңгейін арттырды, Солтүстік Каспий жобасындағы жергілікті қамтуды бүкіл Қазақстан ауқымын ескере отырып, республикалық деңгейде дамыту сияқты мәселелерді жақсы түсінуге ықпал етті. Қызметтің экономикалық, әлеуметтік, экологиялық сияқты түрлі аспектілері бойынша нақты материалмен бірлескен кешенді-талдамдық жұмыс істеу бойынша теңдессіз тәжірибе жинақталды.

Былтырғыдай бірлесіп талқылау жүргізу нәтижесінде NCOC компаниясы Кеңес мүшелерінің көптеген ұсыныс-пікірлерін ескерді. Экологиялық және әлеуметтік қызметке қатысты бірқатар ұсыныстар тек оң нәтижелерді белгілеуге ғана емес, сондай-ақ келешекте жақсарту үшін анағұрлым жіті көңіл бөлуді қажет ететін мәселелерді шешуге бағытталған. Осылайша NCOC компаниясы ашық диалог құру және жетілдіру жолын ұстанатынын тағы да растады. Біз осындай өзара тиімді ынтымақтастықтың Солтүстік Каспий жобасын қызметінің барлық бағыттарында да табысқа жеткізуге ықпал ететініне сенімдіміз.

10.5. СӘЙКЕСТІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ

NCOC компаниясының ақпарат жинау және есептер әзірлеу жүйесі қолданылып жатқан он жылдан астам уақыт бойына акционерлер тарапынан түрлі аудиттер және тәуелсіз тексерулер, сонымен қатар тиісті мемлекеттік бақылаушы органдар тарапынан инспекциялар немесе талдаулар жүргізілді.

NCOC компаниясы келесі стандарттар бойынша сертификаттар алды:

• OHSAS 18001 (Өнеркәсіптік қауіпсіздікті және денсаулықты бағалау жүйесі)
• ISO 14001 «Экологиялық менеджмент жүйелері»;
• ISO 9001 «Сапаны басқару жүйелері».

Осы сертификаттарға сәйкестікті бағалайтын тәуелсіз сараптама NCOC компаниясынан стандарттарға сәйкестікті тұрақты түрде растауды ғана емес, сонымен қатар басқару жүйелерін үнемі жақсартып отыруды талап етеді.

10.6. IPIECA 2015 ЖӘНЕ ЕСЕПТІЛІК ЖӨНІНДЕГІ ҒАЛАМДЫҚ БАСТАМА (GRI-G4) КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ СӘЙКЕСТІК КЕСТЕСІ

Бұл кесте IPIECA 2015 ж. нұсқауынан Тұрақты даму туралы осы есептегі көрсеткіштерді және 2015 ж. Нұсқаудың қосымшасындағы эквиваленттік кестесі негізінде (тек сәйкестіктің жоғары деңгейі бар тармақтар бойынша) GRI G4 нұсқауымен болжалды салыстыруды көрсетеді.